بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - تشکیل اکوسیستم هوش مصنوعی در ایران با حضور 10 کشور

مهر / معاون وزیر ارتباطات از برنامه ریزی برای ایجاد اکوسیستم بین المللی هوش مصنوعی با همکاری 10 کشور و محوریت ایران خبر داد تا با استفاده از تجربیات کشورها، بتوان از مزایای این فناوری بهره برد.
پیش بینی مؤسسه تحقیقاتی PWC نشان می‌دهد که حجم اقتصاد هوش مصنوعی در دنیا تا سال 2030 به 15.7 تریلیون دلار می‌رسد و این درحالی است که کل اقتصاد دنیا در سال 2030 حدود 100 تریلیون دلار تخمین زده می‌شود. نکته مهم این است که از این اقتصاد، سهم کشورهای پیشرفته آسیایی 10 درصد و سهم خاورمیانه 2 درصد عنوان شده است.
هوش مصنوعی به سیستم‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه‌سازی فرایندهای تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسائل را داشته باشند.
در این راستا با ستار هاشمی معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات به گفتگو نشستیم تا برنامه‌های ایران برای استفاده از این تکنولوژی را جویا شویم؛ خلاصه این گفتگو به شرح زیر است.
* هوش مصنوعی یکی از دستاوردهای مهم دنیای فناوری محسوب می‌شود که می‌تواند نقش پررنگی در زندگی بشر داشته باشد. با وجود این تعریف، سوال ما درباره این مفهوم، در قالب 2 بخش مطرح می‌شود. نخست اینکه ایران به لحاظ دانشی و نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی چه وضعیتی دارد و دومین بحث این است که ما چقدر توانسته ایم در صنایع مختلف و در سطح خدمات از این ظرفیت بهره بگیریم؟
ما در بحث نیروی انسانی و حوزه دانشی هوش مصنوعی، وضعیت خوب و مناسبی در دنیا داریم. یعنی اینکه طبق گزارشات منابع موثق، ایران در فارغ التحصیلی دانشگاهی و تولید علم در هوش مصنوعی، در کل دنیا در رتبه‌ای بین 7 تا 15 دسته بندی می‌شود. این رده بندی متناسب با حوزه‌های خاص تخصصی و اینکه چقدر دامنه هوش مصنوعی در علم تولید شده موثق است، اعلام می‌شود.
* دلیلی که این رتبه بندی تغییراتی دارد چیست و رده بندی مشخصی را نمی‌توانید عنوان کنید؟
ما می‌توانیم هوش مصنوعی را از نگاه کاربردی ببینیم و یا از نگاه توسعه لبه‌های دانشی در مباحث نظری به آن توجه کنیم. این دو موضوع و این که اگر کاربردی به آن نگاه کنیم چه طیفی از کاربردها را در برخواهد گرفت، باعث می‌شود که رنکینگ ما جابجا شود.
اما آن چه که در نگاه کلان می‌توان به آن اشاره کرد این است که در بحث تولید علم در زمینه هوش مصنوعی شرایط خوبی در دنیا داریم. اما در بحث جذب هوش مصنوعی، به این معنی که ما بتوانیم از این ظرفیت در صنایع مختلف استفاده کنیم، نیاز به توجه بیشتری داریم.
از این حیث رتبه ما طبق آماری که منتشر شده در دنیا 72 است. یعنی برای استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی در صنایع مان رتبه 72 را داریم.
* چرا با وجودی که وضعیت تولید علم در حوزه هوش مصنوعی در ایران خوب است اما در استفاده از کاربردهای آن دارای رتبه قابل توجهی نیستیم و از این فناوری در صنایع مختلف بهره نمی بریم؟
ضرورت هوش مصنوعی در کشور تبیین نشده است و با وجودی که در صحبت‌های برخی مدیران دولتی و خصوصی از هوش مصنوعی یاد می‌شود اما باور جدی به آن وجود ندارد و این موضوع باعث می‌شود که در استفاده از هوش مصنوعی، شاهد اهتمام لازم نبوده تا این فناوری به مباحثی مانند بهره وری کمک کند.
در حالی که هوش مصنوعی می‌تواند برای ما در بسیاری از موارد گره گشا باشد و در روان‌سازی فرایندها در سازمانها و صنایع مختلف، کمک کند، اما به دلیل عدم شناخت کافی، به این موضوع توجهی نشده است.
چرا که یکی از کارکردهای مهمی که می‌توان در زمینه هوش مصنوعی به آن اشاره کرد، همین بحث افزایش بهره وری و کاهش هزینه‌ها در حوزه‌های مختلف است که شامل زنجیره تأمین تا مباحث مرتبط با حوزه‌های پزشکی، دستیارهای هوشمند، مدیریت ترافیک، مدیریت هوشمند شهری و مباحث متعدد کاربردی بسیار گسترده‌ای می‌شود.
دلیل دیگر نیز این است که اگرچه علم هوش مصنوعی قطعاً یک فرصت است اما جنس آن فکرافزاری بوده و باید مدیران ما به این دانش تجهیز شوند. مدیران باید بخشی از وقت خود را برای تکنولوژی‌های نوظهور بگذارند و به آن بپردازند؛ به همین دلایل ما شاهد استفاده حداکثری از هوش مصنوعی در صنایع مختلف نیستیم.
*با این تفاسیر می‌توان گفت که ما از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در کشور غافل هستیم و از مزایای آن تاکنون بهره نبرده ایم؟
خیر؛ این به این معنی نیست که ما اساساً از این ظرفیت غافل هستیم و استفاده نکردیم. حتی ما در جاهایی در سطح قابل قبولی از ظرفیت هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم. برای مثال بحث پردازش تصویر از جمله مواردی است که بدون تردید به لحاظ زیرساختی، در بستر هوش مصنوعی شکل می‌گیرد و هوش مصنوعی است که به ما این امکان را می‌دهد که بتوانیم محدوده آلودگی هوا را رصد کنیم و اجازه ندهیم خودروها وارد این محدوده و یا محدوده طرح ترافیک شهری نشوند. این امکان عملاً با استفاده از ابزار هوش مصنوعی رقم خورده است. در مقطعی ما با استفاده از نیروی پلیس این طرح را مدیریت می‌کردیم اما هم اکنون شاهد نیروی انسانی برای مدیریت ترافیک نیستیم و این نشان از بهره وری و افزایش دقت با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی است.
موضوع دیگری که در زمینه هوش مصنوعی در کشور از آن استفاده شده، مدیریت حمل و نقل با استفاده از کاربردهایی مانند اپلیکیشن‌های مسیریاب و نقشه است که امکان تخمین زمان حرکت از یک نقطه به نقطه دیگر را فراهم می‌کند. این مدل سازی پایه‌ای مبتنی بر الگوریتم هوش مصنوعی است.
در بحث‌های سنجش از دور نیز در مجموعه‌های فضایی کشور برای برآورد خسارت‌های سیل از ظرفیت هوش مصنوعی استفاده شدبنابراین موضوع این نیست که ما از این ظرفیت استفاده نمی‌کنیم بلکه منظور این است که هوش مصنوعی قابلیت‌های بیشتری در صنایع مختلف دارد و می‌توان آن را به صنایع خودروسازی، فولاد، محیط زیست و سایر صنایع تعمیم داد. به بیان کلی باور من این است که به سختی بتوان به صنعت و حوزه‌ای فکر کرد که هوش مصنوعی نتواند در آن حوزه کمک کند.
* شاید بتوان از وزارت ارتباطات به عنوان یکی از متولیان هوش مصنوعی در کشور نام برد، شما برای بومی سازی این فناوری تاکنون چه اقداماتی انجام داده اید؟
ما به عنوان حاکمیت باید مراقب این باشیم که وارد تصدی گری نشویم. آنچه که باید ما به آن بپردازیم این است که کمک کنیم فرهنگ‌سازی شکل گیرد و زیرساخت‌های پردازشی مورد نیاز فراهم شود. همانطور که به بحث دیتا توجه می‌کنیم، باید به بستر پردازشی هوش مصنوعی نیز توجه کرده و با راهبری پژوهشگاه ICT، بستر پردازشی مناسب برای هوش مصنوعی را در کشور توسعه دهیم.
برای مثال موضوع تأمین بستر پردازشی هوش مصنوعی را با محوریت دانشگاه پلی تکنیک (امیرکبیر) دنبال کردیم که این مهم، برای سازمان هواشناسی در پیش بینی دیتاهای آب و هواشناسی مورد استفاده قرار گرفته است. هم اکنون این دانشگاه به عنوان پیشرو درحوزه هوش مصنوعی روی بستر پردازشی کار می‌کند.
* در حال حاضر توسعه هوش مصنوعی در کشور به چه زیرساختهایی نیاز دارد؟
زیرساختهای پردازشی؛ به این معنی که زمانی به صورت سنتی یک درخواست به سمت سرور می‌آمد و آن درخواست پاسخ داده می‌شد، اما رفته رفته با توجه به اینکه تجهیزاتی که در اختیار افراد قرار می‌گرفت هم کوچک‌تر و هم ارزان‌تر شد، به صورت طبیعی حجم قابل توجهی از داده‌ها تولید شد. این که این داده‌ها را بتوان در قالب مناسبی ذخیره کرد و براساس آن، پردازش مناسب شکل گیرد، منتج به دانشی شد که ارزش افزوده ایجاد کند و آن دانش، هوش مصنوعی است. پس متناسب با این حجم تولید داده، نیازمند افزایش بستر پردازش هستیم.
ما هم اکنون استارت‌اپ هایی داریم که در این حوزه ورود و کمک کرده اند زیرساختهای پردازشی برای هوش مصنوعی شکل گیرد.
* برای حمایت از این استارت‌آپها چه اقداماتی انجام شده است؟
حمایت از استارت‌آپهای حوزه هوش مصنوعی در قالب استفاده از ظرفیت طرح نوآفرین و صندوق نوآوری و شکوفایی صورت می‌گیرد. چرا که جنس این شرکت‌ها، دانش بنیان است و تلاش این است که از این طریق بتوانیم به ایده‌های این بخش کمک کنیم.
البته این موضوع نیز مهم است که خیلی از استارت‌آپها و فعالان حوزه هوش مصنوعی، توانستند با ارائه سرویس مناسب، مشتری خارج از کشور هم داشته باشند. این نشان می‌دهد که این شرکت‌ها مدل اقتصادی مناسبی را در توسعه ساختار خود دیده اند و ما نیز سعی می‌کنیم در قالب تسهیل گری، موانع سر راه آنها را رفع کنیم.
هم اکنون با این نگاه 4 استارت‌آپ در حوزه بستر پردازشی هوش مصنوعی در کشور فعال هستند و سوپرکامپیوتر دانشگاه امیرکبیر نیز در حوزه پردازش در دستورکار قرار دارد.
* در جمع بندی اظهارات شما، آیا زیرساختهای ما برای هوش مصنوعی آماده است و به بیان دیگر آیا ما آمادگی لازم را برای رویارویی با این فناوری داریم؟ یا نیاز داریم که گفتمانی شکل گیرد تا ظرفیت‌ها ارائه شود؟
اگر زیرساخت را معطوف به نیروی انسانی بدانیم، بدون شک نیروی انسانی ما نیرویی است که می‌شود به صورت موثرتری از آن بهره گرفت. به لحاظ زیرساخت پردازشی، زیرساخت پردازشی هوش مصنوعی چیزی نیست که انتها داشته باشد. با افزایش حجم دیتا به صورت طبیعی، نیازها افزایش پیدا می‌کند. مثال عینی آن این است که زمانی ارتباط ما با دنیای بیرون از طریق دایل اپ بود. جنس نیازها هم در همان قالب تعریف می‌شد. اما کم کم که ظرفیت‌های دیتای ما توسعه پیدا کرد، متناسب با آن نیازها هم بیشتر شد. الان هم که در کشور پوشش کامل 3Gو 4G وجود دارد، کماکان کاربردها به نحوی توسعه پیدا کرده که عملاً شاهد هستیم که تبادل داده در شبکه ملی اطلاعات قابل توجه است و قابل مقایسه با قبل نیست؛ پس این ظرفیت انتهایی ندارد.