بزرگنمايي:
سیاست و بازاریابی - از ساعتهای دیواری و کنترلهای ریموت گرفته تا دستهی بازی و دوربینهای عکاسی، طیف وسیعی از وسایل الکترونیکی همچنان وابسته به باتریهای قلمی هستند.
باتریهای قلمی سالها است نیروبخش طیف وسیعی از لوازم الکترونیکی خانگی هستند و هرچند در این مدت از لحاظ ظاهری تغییر چندانی نکردهاند، اما تکنولوژیهای بهکاررفته در آنها کاملا دگرگون شده است. این باتریها که درواقع نوعی پیل خشک سیلندری هستند، در ابعاد مختلف تولید و به بازار عرضه میشوند. قصد داریم در این مجموعه مقالات اختصاصی در زومیت با انواع باتری سیلندری، بهخصوص دو سایز AA (بخوانید دابل اِی) و AAA (بخوانید تریپل اِی) که در ایران بهترتیب به «قلمی» و «نیم قلمی» مشهور هستند آشنا شویم. در این قسمت، پس از توضیحی مختصر دربارهی سایزهای استاندارد باتری قلمی و آشنا شدن با اصطلاحات تخصصی مرتبط با باتری، با انواع باتریهای غیر شارژی آشنا خواهیم شد. توجه داشته باشید که در سرتاسر این نوشتار منظور از عبارت «باتری»، درواقع نوعِ خاصِ «باتریهای سیلندری استاندارد» است. ابعاد استاندارد
باتریهای سیلندری، به شکل آشنایی که امروزه آنها را میشناسیم، اوایل قرن بیستم میلادی معرفی و روانهی بازار شدند. در ابتدا استاندارد خاصی برای این باتریها وجود نداشت و شرکتهای سازندهی باتری، باتریهای سیلندری خود را در اندازهی دلخواه تولید میکردند؛ تا اینکه سازمانهای استاندارد از جمله مؤسسهی ملی استاندارد آمریکا (ANSI)، در سال 1907 اولین استانداردها را برای ابعاد باتریهای سیلندری وضع کردند. تعدادی از معروفترین و متداولترین ابعاد باتریهای استاندارد را در تصویر زیر مشاهده میکنید.
استاندارد باتری | ابعاد (میلیمتر) | ولتاژ نامی (ولت) | ظرفیت متداول (میلیآمپر ساعت) |
---|
AAAA | 8.3 در 42.5 | 1.5 | 625 |
AAA (نیمقلمی) | 10.5 در 44.5 | 1.5 | 500 تا 1500 |
AA (قلمی) | 14.5 در 50.5 | 1.5 | 600 تا 3000 |
C | 26.2 در 50 | 1.5 | 3800 تا 8000 |
D | 34.2 در 61.5 | 1.5 | 5000 تا 12000 |
استاندارد باتریهای AA یا قلمی (که امروزه متداولترین نوع باتری سیلندری در جهان بهشمار میروند) در سال 1947 وضع شد؛ هرچند این باتریها مدتها قبل از استانداردسازی نیز بهصورت گسترده تولید و استفاده میشدند. باتریهای AA حدود 5 سانتیمتر طول و 1.3 سانتیمتر قطر دارند. وزن باتریهای قلمی بسته به نوع آنها متغیر است و از 15 گرم در باتریهای لیتیومی تا 31 گرم در باتریهای نیکل-هیدرید فلزی میرسد. امروزه حدود 60 درصد از باتریهای آلکالاین فروختهشده در جهان از نوع AA هستند.
جدول مشخصات باتریهای قلمی (AA) متداول |
---|
| زینک-کربن (ZnC) | آلکالاین | لیتیوم (Li-FeS 2 ) | لیتیوم-یون (Li-ion) | نیکل کادمیوم (NiCd) | نیکل-هیدرید فلز (NiMH) |
---|
ولتاژ نامی | 1.5 V | 1.5 V | 1.5 V | 3.6-3.7 V | 1.2 V | 1.2 V |
---|
ظرفیت در شرایط جریان ثابت 50 میلیآمپر | 400–1700 mAh | 1800–2600 mAh | 2700–3400 mAh | 600-800 mAh | 600–1000 mAh | 600–2850 mAh |
---|
حداکثر انرژی در ولتاژ نامی و جریان 50 میلیآمپر | 2.55 Wh | 3.90 Wh | 5.10 Wh | 2.88-2.96 Wh | 1.20 Wh | 3.42 Wh |
---|
قابلیت شارژ | ندارد | بعضی مدلها | ندارد | دارد | دارد | دارد |
---|
باتریهای AAA ولتاژ یکسانی با باتریهای AA دارند و بهدلیل سایز کوچکتر، معمولا در دستگاههایی استفاده میشوند که بهدلیل محدودیت ابعاد، ضخامت و وزن نمیتوانند از باتریهای AA استفاده کنند. یک باتری AAA معمولا حدود یکسوم باتری AA مشابه خود ظرفیت دارد. با پیشرفت تکنولوژی و بهینه شدن مصرف دستگاههای الکترونیکی و از طرفی افزایش یافتن ظرفیت باتریهای AAA، بسیاری از دستگاههایی که تا پیش از این از باتریهای AA استفاده میکردند (مانند ریموت کنترلها، کیبوردها، موسهای بیسیم و ...) امروزه از باتریهای کوچکتر AAA استفاده میکنند. بین 24 تا 30 درصد از سهم بازار باتریهای سیلندری استاندارد متعلق به باتریهای AAA یا نیمقلمی است.
جدول مشخصات باتریهای نیمقلمی (AAA) متداول |
---|
| زینک-کربن (ZnC) | آلکالاین | لیتیوم (Li-FeS 2 ) | لیتیوم-یون (Li-ion) | نیکل کادمیوم (NiCd) | نیکل-هیدرید فلز (NiMH) |
---|
ولتاژ نامی | 1.5 V | 1.5 V | 1.5 V | 3.6-3.7 V | 1.25 V | 1.25 V |
---|
ظرفیت در شرایط جریان ثابت 50 میلیآمپر | 540 mAh | 820–1200 mAh | 1200 mAh | 350 mAh | 300–500 mAh | 600–1250 mAh |
---|
حداکثر انرژی در ولتاژ نامی و جریان 50 میلیآمپر | 0.81 Wh | 1.3-1.8 Wh | 1.8 Wh | 1.3 Wh | 0.38-0.63 Wh | 0.75-1.6 Wh |
---|
قابلیت شارژ | ندارد | بعضی مدلها | ندارد | دارد | دارد | دارد |
---|
باتریهای AAAA (بخوانید کوادروپل A) موارد مصرف بسیار کمتری نسبت به دیگر انواع باتریهای سیلندری دارند و هرچند از سال 2010 به بعد اندکی به شهرت آنها افزوده شده است؛ اما همچنان بهسختی میتوان آنها را در فروشگاههای لوازم الکترونیکی پیدا کرد. از این نوع باتریها بیشتر در دستگاههای کوچکی چون اشارهگرهای لیزری کوچک ، ریموت دزدگیر ماشین، خودکارهای مجهز به لامپ LED، استایلوسها و آمپلیفایرهای هدفون استفاده میشود. باتریهای C با طول 5 و قطر 2.6 سانتیمتر معمولا در اسباببازیهای پرمصرف و چراغقوههای دستی استفاده میشوند. در سال 2007، سهم بازار این نوع باتریها به 4 تا 5 درصد میرسید. ولتاژ نامی باتریهای C آلکالاین 1.5 ولت است و ظرفیت آنها تا 8000 میلیآمپر ساعت نیز میرسد؛ هرچند انواع قدیمی زینک-کربن معمولا ظرفیتی برابر با 3800 میلیآمپر ساعت دارند. پیشینهی باتریهای سایز استاندارد C از باتریهای AA و AAA قدیمیتر است و به دههی 20 میلادی میرسد.
چه تعداد باتری قلمی میتواند ماشین شما را روشن کند؟
باتریهای D معمولا در دستگاههای بسیار پرمصرف مانند چراغ قوههای قوی، رادیوها و ضبط صوتهای بزرگ معروف به Boombox و دستگاههای دارای موتور الکتریکی استفاده میشوند. این باتریها 6.1 سانتیمتر طول و 3.3 سانتیمتر قطر دارند و ظرفیت آنها در برخی مدلهای خاص به 20 هزار میلیآمپر ساعت نیز میرسد. جالب است بدانید باتریهای سایز D قدیمیترین باتریهای سیلندری هستند که هنوز تولید میشوند. پیشینهی این باتریها به سال 1898 (قبل از استانداردسازی باتریهای قلمی) میرسد. تا قبل از معرفی شدن دیگر انواع و ابعاد باتریهای قلمی، باتریهای D به «باتری چراق قوه» مشهور بودند. آمریکا بزرگترین بازار مصرف باتریهای سایز D است؛ بهطوریکه سهم بازار این باتریها در این کشور به 8 درصد میرسد. آشنایی با اصطلاحات مرتبط با باتری
میلیآمپر ساعت (mAh): ظرفیت باتریهای قلمی معمولا با واحد «میلیآمپر ساعت» (mAh) نشان داده میشود. به بیان ساده، یک باتری 2000 میلیآمپر ساعتی میتواند به مدت 1 ساعت جریانی بهشدت 2000 میلیآمپر؛ یا به مدت 100 ساعت جریانی 20 میلیآمپری فراهم کند. باید دقت داشت که آمپر ساعت و میلیآمپر ساعت واحدهای انرژی نیستند. برای به دست آوردن میزان انرژی ذخیرهشده در باتری (با واحد وات-ساعت) باید ظرفیت آن (با واحد میلیآمپر ساعت) را در ولتاژ باتری ضرب کرد. البته همانطور که در ادامه توضیح خواهیم داد، بهدلیل متغیر بودن ولتاژ باتریهای قلمی، با استفاده از این روش نیز عدد دقیقی از میزان انرژی ذخیرهشده در باتری به دست نخواهد آمد.
اما ازآنجاییکه اینکه ولتاژ باتریهای قلمی در طول عمرشان ثابت نیست و باتوجه به میزان شارژ باقیمانده تغییر میکند (برای نمونه جدول ولتاژ باتریهای آلکالاین را در ادامه ببینید)، بهراحتی نمیتوان با ضرب کردن ولتاژ در ظرفیت، مقدار انرژی ذخیرهشده در باتری را محاسبه کرد. چگالی انرژی: به میزان انرژی ذخیرهشده در واحد حجم «چگالی انرژی» گفته میشود. اگرچه گاهی از این عبارت برای اشاره به انرژی ذخیرهشده در واحد جرم نیز استفاده میشود؛ اما باید توجه داشت که اصطلاح دقیقتر برای چنین منظوری «انرژی ویژه» ( Specific Energy ) است. در ادامه جدول چگالی انرژی تعدادی از انواع باتریهای متداول را مشاهده میکنید.
| قابلیت شارژ مجدد | وزن (گرم) | انرژی ذخیرهشده ( Wh ) | انرژی ویژه ( Wh/kg ) | چگالی انرژی (Wh/L) |
---|
آلکالاین سایز D | ندارد | 135 | 20.83 | 154.3 | 420 |
آلکالاین سایز C | ندارد | 65 | 9.56 | 147 | 391 |
آلکالاین سایز AAA
| ندارد | 12 | 1.41 | 117.5 | 365 |
آلکالاین سایز AA
| ندارد | 24 | 2.60 | 108.3 | 328 |
NiMH سایز AA | دارد | 26 | 2.52 | 96.9 | 318 |
NiMH سایز AAA | دارد | 12 | 0.96 | 80.0 | 250 |
NiMH سایز D | دارد | 170 | 11.4 | 67.1 | 230 |
NiMH سایز C | دارد | 82 | 5.4 | 65.9 | 221 |
عمر قفسه: باتریها حتی هنگامی که از آنها استفاده نمیشود و درون بستهبندی خود هستند هم بهصورت تدریجی انرژی ذخیرهشدهی خود را از دست میدهند. مدت زمانیکه طول میکشد تا یک باتری بیشتر ظرفیت خود را از دست بدهد به «عمر قفسه» (shelf life) مشهور است. در شرایط دمای اتاق، عمر قفسهی باتریهای غیر شارژی روی-کربن بین 3 تا 5 سال، باتریهای آلکالاین بین 5 تا 10 سال و باتریهای لیتیومی بین 10 تا 15 سال است. این مقدار برای باتریهای شارژی معمولا بسیار کمتر است. دشارژ خودکار ( Self-discharge ): حتی اگر هیچگونه تماسی بین الکترودهای باتری برقرار نباشد، واکنشهای شیمیایی داخل باتری شارژ الکتریکی ذخیرهشده را با گذر زمان کاهش میدهند. دشارژ خودکار باعث میشود عمر قفسهی باتری کاهش پیدا کند و میزان شارژ درون آن هنگامی که به دست مشتری میرسد نسبت به شارژ ابتدایی کارخانه بسیار کمتر باشد. باتریهای یکبار مصرف معمولا نرخ دشارژ خودکار بسیار کمتری نسبت به باتریهای شارژی دارند. از آنجایی که واکنشهای شیمیایی منجر به دشارژ خودکار با افزایش دما سرعت میگیرند، توصیه میشود باتریها را در دمای پایین نگه دارید.
نوع باتری | قابلیت شارژ مجدد | عمر قفسه/نرخ دشارژ خودکار |
لیتیوم-فلز (LiM) | ندارد | 10 سال |
قلیایی (Alkaline) | ندارد | 5 سال |
روی-کربن (ZnC) | ندارد | 2 تا 3 سال |
لیتیوم-یون (Li-ion) | دارد | 2 تا 3 درصد در ماه |
نیکل-هیدرید فلز (NiMH) جدید | دارد | 2 تا 3 درصد در ماه |
سربی-اسیدی (Lead–Acid) | دارد | 4 تا 6 درصد در ماه |
نیکل-کادمیوم (NiCd) | دارد | 15 تا 20 درصد در ماه |
نیکل هیدرید فلز (NiMH) قدیمی | دارد | 30 درصد در ماه |
اثر حافظه ( Memory Effect ): اثر حافظه پدیدهای است که در آن درصورت شارژ کردن باتری نیمهپر، ظرفیت آن بهطور تدریجی کاهش پیدا میکند. برای مثال اگر باتری خود را با داشتن 25 درصد شارژ مجددا شارژ کنید، پس از چند سیکل باتری بازهی شارژ «25 تا 100 درصد» را بهعنوان بازهی «صفر تا 100 درصد» در نظر میگیرد و عملا 25 درصد از ظرفیت خود را از دست میدهد. در چنین حالتی به اصطلاح گفته میشود باتری نقطهی شارژ شدن را بهعنوان شارژ صفر «به یاد میآورد» یا اینکه ظرفیت قدیمی خود را «فراموش میکند». تنها باتریهای شارژی نیکل-کادمیوم (NiCd) و نیکل-هیدرید فلز (NiMH) تحت تأثیر این پدیده قرار میگیرند و دیگر انواع باتری دربرابر آن مصون هستند. میتوان تأثیر این پدیده روی باتری را با چند سیکل شارژ و دشارژ کامل تا حدودی برطرف کرد. باتریهای غیر شارژی
بیش از 90 درصد باتریهای قلمی جهان از نوع غیر شارژی هستند
باتریهای غیر شارژی یا یکبار مصرف که با نام «سلولهای اولیه» ( Primary Cell ) نیز شناخته میشوند، پس از یک بار استفاده دیگر قابلیت شارژ شدن و استفادهی مجدد ندارند. دلیل اینکه این باتریها را نمیتوان شارژ کرد، بازگشتناپذیر بودن واکنش شیمیایی تولیدکنندهی الکتریسیته در آنها است. باتریهای غیر شارژی 90 درصد از بازار 50 میلیارد دلاری باتری را به خود اختصاص دادهاند و هر سال حدود 15 میلیارد عدد از آنها تولید و روانهی بازار میشود. باتریهای روی-کربن (Zinc–Carbon) قدیمیترین باتریهای خشک هستند که به تولید انبوه تجاری رسیدند. این باتریها برای اولینبار در اوایل قرن بیستم میلادی عرضه شدند و اولین چراغ قوههای الکتریکی توسط آنها روشن میشدند. باتریهای روی-کربن غیر قابل شارژ هستند و ظرفیت آنها در سایز AA حدود 400 تا 900 میلیآمپر است. اگرچه این ظرفیت در مقایسه با دیگر انواع باتری ممکن است بسیار کم به نظر برسد؛ اما جالب است بدانید باتریهای روی-کربن امروزی نسبت به نسخههای اولیهای که بیش از 100 سال پیش عرضه میشدند، 4 برابر ظرفیت بیشتری دارند.
بدنهی باتریهای روی-کربن با گذر زمان بهدلیل واکنش با مواد درون باتری دچار خوردگی میشود. مقالههای مرتبط:
انفجار باتری و روشهای پیشگیری از آن چگونه از باتری تجهیزات الکترونیک خود دربرابر شارژ طولانی مدت محافظت کنیم؟
بهطور کلی باتریهای روی-کربن را نمیتوان برای مدت زیادی انبار کرد؛ چرا که آمونیوم کلرید درون باتری با فلز روی (که بدنهی باتری را تشکیل داده است) واکنش میدهد و رفتهرفته با کاهش یافتن ضخامت بدنه، الکترولیت به بیرون نشت میکند. امروزه حدود 20 درصد از باتریهای دنیا از نوع روی-کربن هستند؛ هرچند این میزان در کشورهای پیشرفتهای چون ژاپن تنها به 6 درصد میرسد. باتریهای روی-کربن برای محیط زیست خطرناکاند و پس از استفاده نباید همراهبا سایر ضایعات خانگی دفع شوند. باتریهای آلکالاین (Alkaline) یا قلیایی نوع دیگری از باتریهای غیر قابل شارژ هستند که انرژی خود را از واکنش بین روی و دیاکسید منگنز (Zn/MnO 2 ) تأمین میکنند. البته نوعی از باتریهای آلکالاین با قابلیت شارژ مجدد نیز وجود دارد؛ اما به اندازهی دیگر انواع باتریهای شارژی متدوال نیست. در مقایسه با باتریهای روی-کربن، باتریهای آلکالاین چگالی انرژی بالاتر (بین 3 تا 5 برابر بیشتر) و عمر قفسهی طولانیتری دارند.
ظرفیت | 100% | 90% | 80% | 70% | 60% | 50% | 40% | 30% | 20% | 10% |
---|
تحت بار صفر | 1.59V | 1.44V | 1.38V | 1.34V | 1.32V | 1.30V | 1.28V | 1.26V | 1.23V | 1.20V |
---|
330mW تحت بار | 1.49V | 1.35V | 1.27V | 1.20V | 1.16V | 1.12V | 1.10V | 1.08V | 1.04V | 0.98V |
---|
نباید انواع مختلف باتری قلمی را با هم ترکیب کرد و در یک دستگاه مورد استفاده قرار داد
باتریهای آلکالاین را نباید شارژ کرد. در صورت اقدام به شارژ یا ترکیب با دیگر انواع باتری در دستگاههای الکترونیکی، ممکن است با نشت پتاسیم هیدروکسید از باتری مواجه شوید که درصورت تماس با پوست و چشم ایجاد حساسیت خواهد کرد. بین 60 تا 80 درصد باتریهای تولیدشده در سطح جهان از نوع آلکالاین است و سالانه بیش از 10 میلیارد عدد از این باتریها وارد بازار جهانی میشود. ازآنجاییکه باتریهای آلکالاین جدید فاقد جیوه هستند، میتوان آنها را مانند زبالههای معمولی دفع کرد؛ هرچند توصیه میشود این نوع باتریها را نیز مانند دیگر انواع باتری بازیافت کنید. باتریهای لیتیومی (با باتریهای شارژی لیتیوم یونی و لیتیوم پلیمر اشتباه گرفته نشود) یکی از جدیدترین انواع باتریهای غیر قابل شارژ هستند. در این باتریها معمولا از لیتیوم بهعنوان آند و منگنز دیاکسید بهعنوان کاتد استفاده میشود. ظرفیت باتریهای لیتیومی تقریبا سه برابر بیشتر از باتریهای آلکالاین مشابه خود است و بهدلیل عمر قفسهی بسیار بالا (حدود 15 سال) معمولا در دستگاههایی که مصرف کمی دارند و مدت زمان زیادی باید بهصورت مداوم کار کنند (مانند ساعتهای دیواری) از آنها استفاده میشود. استفاده از این باتریها در دستگاههای پرمصرف مانند اسباب بازیها، بهدلیل قیمت بالا و غیرقابل شارژ بودن، هیچگونه توجیه اقتصادی ندارد.
باتوجه به ظرفیت بالای این باتریها میتوان در دستگاههایی که بهطور معمول استفاده از باتری آلکالاین برای آنها توصیه میشود، از باتریهای لیتیومی استفاده کرد و انتظار عملکرد بهتر و طولانیتری داشت؛ اما به دلیل ولتاژ معمولا بالاتر، استفاده از آنها در دستگاههایی که بهصورت سنتی از باتریهای روی-کربن استفاده میکنند توصیه نمیشود. در مقایسه با دیگر انواع باتری، میتوان از باتریهای لیتیومی جریان الکتریکی بهمراتب بیشتری دریافت کرد. این قابلیت برای دستگاههایی که به جریان بالایی احتیاج دارند ایدهآل است؛ اما در صورت اتصال کوتاه، گرمای فوقالعاده زیادی ایجاد خواهد کرد که ممکن است به منفجر شدن باتری منجر شود. مقالهی مرتبط:
آیندهی تکنولوژیهای ساخت باتری
میزان محبوبیت باتریهای لیتیومی در سطح جهان بسیار متفاوت است؛ بهطوریکه سهم آنها از بازار باتریهای غیر شارژی در ژاپن 28 درصد و در اتحادیهی اروپا تنها 0.5 درصد است. از آنجایی که باتریهای لیتیومی مانند باتریهای آلکالاین فاقد مواد سمی هستند، میتوان آنها را مانند ضایعات متداول خانگی دفع کرد؛ هرچند همچنان توصیه میشود این نوع باتریها را مانند دیگر انواع باتری بازیافت کنید. باتریهای شارژی
باتریهای با قابلیت شارژ مجدد یا «سلولهای ثانویه» (Secondary Cell) که در بازار بیشتر با نام «باتری شارژی» شناخته میشوند، باتریهایی هستند که میتوان چندین بار انرژی الکتریکی ذخیرهشده در آنها را استفاده و مجددا آن را پر کرد. فرایند شارژ در این باتریها بهگونهای است که الکترود فعال مثبت با اکسید شدن، الکترون تولید میکند و الکترود منفی با دریافت الکترون کاهش ( Redox ) مییابد و دراینمیان الکترولیت نقش بافر بین دو الکترود را بازی میکند. اولین مدل باتریهای شارژی «نرخ خالی شدن شارژ» بسیار بالایی داشتند؛ بهطوریکه پیش از اینکه به دست مشتری برسند، روی قفسهی فروشگاه تمام شارژ آنها خالی میشد و کاربران قبل از اولین استفاده مجبور بودند آنها را ابتدا شارژ کنند. اما باتریهای شارژی امروزی معمولا نرخ خالی شدن شارژ بسیار کمتری دارند. ولتاژ ثابت از جمله مهمترین مزیتهای باتریهای شارژی نسبت به باتریهای یکبارمصرف است
علاوهبر قابلیت استفادهی مجدد، از جمله مهمترین مزایای باتریهای شارژی نسبت به باتریهای یکبار مصرف میتوان به ولتاژ نسبتا ثابت آنها در طول مدت شارژدهی اشاره کرد. همچنین با اینکه قیمت اولیهی باتریهای شارژی معمولا بسیار گرانتر از باتریهای غیر شارژی است؛ اما باتوجهبه قابلیت شارژ مجدد، هزینهی کلی آنها در درازمدت بهمراتب از باتریهای غیر شارژی ارزانتر تمام میشود.
مزایا: قابلیت شارژ مجدد مناسب برای دستگاههای نیازمند جریان بالا معایب: تکنولوژی منسوخشده کمترین ظرفیت و ولتاژ بین تمامی انواع باتریهای شارژی سمی بودن فلز کادمیوم و امکان ایجاد آلودگی محیط زیستی باتریهای NiCd امروزه از جمله انواع منسوخشدهی باتریهای شارژی بهشمار میروند و تقریبا بهطور کامل با باتریهای نیکل-هیدرید فلزی (Ni-MH) جایگزین شدهاند. هرچند باتریهای NiCd را بهسختی میتوان در بازار پیدا کرد؛ اما درصورت وفور موجودی نیز دلیل منطقی برای خرید آنها وجود نداشت. درواقع تنها دلیلی که ممکن است کسی هنوز از این نوع باتریها استفاده کند این است که از مدتها قبل آنها را تهیه کرده باشد.
ظرفیت باتریهای قلمی NiCd به 600 تا 1000 میلیآمپر ساعت میرسد و درصورت شارژ نیمهکاره، «اثر حافظه» ظرفیت آنها را حتی بیش از این نیز کاهش خواهد داد (برای آشنایی با اثر حافظه و دیگر اصطلاحات مرتبط با باتری، قسمت اول را مطالعه کنید). این باتریها با داشتن نرخ دشارژ خودکار 10 درصد در ماه، عمر قفسهی کوتاهی دارند و ولتاژ 1.2 ولتی آنها کمترین میزان بین انواع باتری قلمی است. اگرچه باتریهای قلمی 1.2 ولتی را میتوان در اغلب دستگاههایی که نیاز به باتری 1.5 ولتی دارند استفاده کرد؛ اما در بسیاری موارد مانند چراغ قوهها باید انتظار عملکرد ضعیفتری از باتری با ولتاژ پایینتر داشته باشید. در انتها اگر همچنان از باتریهای NiCd استفاده میکنید، توصیه میشود آنها را با باتریهای Ni-MH جایگزین کنید. باتریهای نیکل-هیدرید فلز (NiMH)
مزایا: قابلیت شارژ مجدد ظرفیت مناسب سمی نبودن عملکرد عالی در دستگاههای نیازمند جریان بالا متداول بودن و سهولت یافتن انواع مختلف باتری و شارژر معایب: ولتاژ 1.2 ولتی متأثر بودن از اثر حافظه بالا بودن نرخ دشارژ خودکار در برخی مدلها تا اواخر دههی 90 میلادی باتریهای نیکل-کادمیوم (NiCd) تقریبا تنها گزینهی موجود باتری شارژی بهشمار میرفتند؛ تا اینکه باتریهای نیکل-هیدرید فلزی (NiMH) با ظرفیت سه برابری و مواد غیر سمی از راه رسیدند. باتوجه به مزایای باتریهای NiMH چندان جای تعجب نیست که پس از گذشت مدت کوتاهی از ظهور آنها، باتریهای NiCd تقریبا بهطور کامل از بازار ناپدید شدند.
انفجار باتری و روشهای پیشگیری از آن چگونه از باتری تجهیزات الکترونیک خود دربرابر شارژ طولانی مدت محافظت کنیم؟
ظرفیت باتریهای قلمی NiMH بین 1200 تا 2700 میلیآمپر ساعت متغیر است و چگالی انرژی آنها با باتریهای لیتیوم یون برابری میکند. جالب است بدانید بسیاری از خودروهای الکتریکی و هیبریدی (مانند تویوتا پریوس ) نیز از این نوع باتری برای تأمین انرژی خود استفاده میکنند. اما آنچه باتریهای NiMH را از باتریهای متداول غیر شارژی (مانند باتریهای آلکالاین) متمایز میکند، مقاومت درونی اندک آنها و درنتیجه توانایی تأمین جریان بالا بدون افت ظرفیت برای دستگاههای پرمصرف است. برای مثال، یک باتری متداول قلمی آلکالاین تحت بار 25 میلیآمپری، ظرفیتی برابر با 2600 میلیآمپر خواهد داشت؛ اما اگر جریان گرفتهشده از همین باتری را به 500 میلیآمپر افزایش دهیم، به دلیل مقاومت داخلی بالای باتریهای آلکالاین، ظرفیت آن به 1300 میلیآمپر ساعت افت خواهد کرد. دوربینهای دیجیتال مجهز به LCD و فلشلایت در مواقعی نیاز به جریان 1000 میلیآمپری دارند و باتریهای NiMH میتوانند این جریان را بدون افت ظرفیت تأمین کنند. به همین دلیل است که بسیاری از سازندگان دوربین دیجیتال استفاده از باتریهای NiMH را توصیه و دوربینهای خود را برای ولتاژ 1.2 ولتی این باتریها طراحی میکنند.
مزایا: قابلیت شارژ مجدد مناسب برای دستگاههای نیازمند جریان بالا عمر بیشتر نسبت به باتریهای NiMH در برخی مصارف خاص ولتاژ بیشتر (1.6 ولت) و درنتیجه مناسبتر بودن برای چراغ قوهها معایب: صدمه رساندن ولتاژ بالا (1.6 ولت) به دستگاههای فاقد تنظیمکنندهی ولتاژ نرخ دشارژ خودکار بسیار بالا (13 درصد در ماه) کاهش ظرفیت با هر بار شارژ مجدد نرخ خرابی بیشتر نسبت به دیگر انواع باتری موجود بودن در تنها دو سایز AA و AAA کمیاب بودن در سال 2009 شرکت پاورجنیکس باتریهای NiZn را بهعنوان جایگزینی برای باتریهای NiMH در مصارف نیازمند به ولتاژ بالاتر معرفی کرد. ولتاژ 1.6 ولتی این باتریها به آنها کمک میکند فلاش دوربینهای دیجیتال را سریعتر شارژ کنند و نور بیشتری در اختیار چراغقوه قرار بدهند؛ اما همین ولتاژ میتواند به دستگاههایی که فاقد رگولاتور ولتاژ هستند صدمه بزند.
باتری نیمقلمی نیکل-روی (NiZn). توجه کنید که ظرفیت باتری به میلیوات ساعت مشخص شده است. بهدلیل معایب بسیار زیاد باتریهای NiZn، پاورجنیکس تنها پس از دو سال، تولید آن را متوقف کرد و هماکنون تنها چند برند چینی باتریهایی با این فناوری تولید میکنند. باتریهای آلکالاین شارژی (RAM)
مزایا: قابلیت شارژ مجدد نرخ دشارژ خودکار پایین (عمر قفسهی بالا) معایب: عمر سیکلی بسیار پایین ظرفیت کم در برخی مدلها کاهش یافتن ظرفیت و ولتاژ پس از هر بار شارژ کردن مناسب نبودن برای دستگاههای نیازمند جریان بالا نیاز داشتن به شارژر مخصوص و سرعت شارژ بسیار پایین احتمال بسیار بالاتر نشت مواد داخلی نسبت به دیگر انواع باتری کمیاب بودن باتریهای آلکالاین شارژی یا به اختصار RAM ا (Rechargeable Alkaline Manganese) نوع دیگری از باتریهای قلیایی هستند که برخلاف نوع یکبار مصرف میتوان آنها را شارژ کرد و مجددا مورد استفاده قرار داد. ظرفیت باتریهای RAM حدود دوسوم باتریهای آلکالاین غیر شارژی و نرخ دشارژ خودکار آنها از باتریهای NiMH کمتر است.
مزایا: قابلیت شارژ مجدد عملکرد فوقالعاده در دستگاههای نیازمند جریان بالا معایب: استاندارد نبودن ولتاژ (3.7 ولت) برای مصارف متداول صدمه زدن به دستگاههای متداول درصورت استفادهی سهوی نیاز داشتن به شارژر مخصوص کمیاب بودن
باتریهای Li-ion برخلاف تمامی دیگر انواع باتریهای قلمی که تا اینجا بررسی کردیم، از ولتاژ استاندارد 1.2 تا 1.5 ولتی استفاده نمیکنند. درواقع باتریهای Li-on بیشتر در سایز استاندارد 18650 (بزرگتر از باتریهای قلمی AA) و برای دستگاههای خاصی که با ولتاژ 3.7 ولت کار میکنند ساخته میشوند و نباید از آنها بهعنوان جایگزینی برای باتریهای قلمی معمولی استفاده کرد. هرچند فناوری Li-on در دنیای باتریهای قلمی تقریبا جایی ندارد؛ اما در باتریهای لپتاپها، تلفنهای هوشمند، خودروهای الکتریکی و دیگر مصارف بسیار متداول است.
ساختار درونی باتریهای لیتیوم-یون (Li-ion) دقت داشته باشید که نباید باتریهای شارژی لیتیوم-یونی را با باتریهای یکبارمصرف لیتیومی اشتباه گرفت. بهترین فناوری باتری شارژی قلمی
باتوجه به آنچه گفته شد، هنگامی که بحث انتخاب بین باتریهای شارژی قلمی در میان باشد، باتریهای NiMH نهتنها بهترین، بلکه تقریبا تنها گزینه هستند. به احتمال زیاد بهجز باتریهای NiMH هیچکدام از باتریهایی را که در بالا به آنها اشاره شد در بازار پیدا نخواهید کرد. با مشخص شدن پاسخ به این سؤال که کدام فناوری باتری شارژی از سایر بهتر است، حال دو پرسش جدید به وجود میآید. اینکه «چه موقع بهجای باتری معمولی از باتری شارژی استفاده کنیم؟» و «کدام باتری NiMH از سایر بهتر است؟»
پاسخ به پرسش اول به عوامل زیادی بستگی دارد؛ اما بهطور کلی از لحاظ «اقتصادی» توصیه میشود برای دستگاههای کممصرف از باتریهای غیر شارژی و در دستگاههای پرمصرف از باتریهای شارژی استفاده کنید. برای مثال، ساعت دیواری یا ریموت کنترل تلویزیون را درنظر بگیرید. ازآنجایی که این دستگاهها معمولا سالی یک بار نیاز به تعویض باتری دارند، میتوان از باتریهای قلمی معمولی با قیمت 1000 تومان یا کمتر در آنها استفاده کرد. درصورتیکه از یک باتری شارژی 20 هزارتومانی در چنین دستگاهی استفاده کنید، ممکن است بیشتر از 20 سال طول بکشد تا خرید شما توجیه اقتصادی پیدا کند؛ هرچند از لحاظ «زیستمحیطی» استفادهی چندباره از یک باتری شارژی همچنان بهتر از دور انداختن 20 باتری یکبارمصرف است. اما در دستگاههای پرمصرف مانند دوربین دیجیتال، دستهی بازی و اسباببازیهای پرمصرف، استفاده از باتریهای غیر شارژی نه توجیه اقتصادی دارد و نه زیستمحیطی. کدام باتری شارژی NiMH از سایر بهتر است؟
پاسخ به این سؤال نیز بستگی به مورد استفادهی شما دارد. برای مثال سه حالت زیر را درنظر بگیرید: برای دوربین دیجیتال، چراغ قوه یا هر دستگاه پرمصرف دیگری که قرار است هر هفته (یا هر چند هفته) یک بار از آن به مدت طولانی و تحت بار شدید استفاده شود، (برای مثال هنگام طبیعتگردی یا قطع متناوب برق) اولین معیار شما هنگام خرید باتری شارژی باید ظرفیت آن و سپس عمر قفسه باشد. اگر گیمری هستید که دو روزی یک بار باتری دستهی بیسیم خود را عوض میکنید، یا اسباب بازی خاصی دارید که هر روز احتیاج به تعویض باتری دارد، هنگام خرید باتری شارژی قبل از هر چیز باید به تعداد سیکلها یی که باتری قادر است شارژ و دشارژ شود توجه کنید و سپس بهعنوان معیار دوم، ظرفیت آن را نیز مد نظر قرار دهید. برای موس یا کیبورد بیسیمی که معمولا هر شش ماه (یا بیشتر) یک بار احتیاج به تعویض باتری دارد، نرخ دشارژ خودکارِ پایین یا عمر قفسهی بالا از همه چیز مهمتر است. ظرفیت باتریهای قلمی (AA) شارژی معمولا بین 2000 تا 2500 میلیآمپر ساعت است
باتریهای مختلفی با ظرفیتها، تعداد سیکل و عمر قفسهی متفاوت در بازار وجود دارند که میتوانید باتوجهبه آنچه در بالا گفته شد از میان آنها به انتخاب بپردازید. از مورد اعتمادترین برندهای باتری شارژی موجود در بازار ایران میتوان به Duracell، Eneloop (Panasonic)، Energizer، Maxell و Sony اشاره کرد. دراینمیان، باتریهای Eneloop ساخت پاناسونیک به داشتن بیشترین عمر قفسه بین تمامی انوع باتریهای شارژی NiMH قلمی شهرت دارند و عمر مفید آنها (از لحاظ تعداد سیکلهای شارژ) در بعضی مدلها به 3000 سیکل نیز میرسد. توجه داشته باشید ظرفیت باتریهای قلمی (AA) شارژی معمولا بین 2000 تا 2500 میلیآمپر ساعت است و در پرظرفیتترین مدلها به زحمت به 2700 میلیآمپر ساعت میرسد. باتریهای با ظرفیت بالای 3000 میلیآمپر ساعتی که در بازار وجود دارند همگی تقلبی هستند.
آیندهی تکنولوژیهای ساخت باتری
همانطور که هزینهی خرید باتری شارژی بهجای باتری یکبارمصرف ممکن است در ابتدا زیاد به نظر برسد و درنهایت موجب صرفهجویی اقتصادی شود، قیمت باتریهای شارژی باکیفیت نیز اگرچه در ابتدا ممکن است گزاف به نظر برسد، اما در درازمدت نسبت به باتریهای شارژی ارزان و بیکیفیت صرفهی اقتصادی بیشتری خواهد داشت. باتوجه به آنچه تابهاینجا گفته شد، در ادامهی متن منظور از « باتری شارژی »، نوع خاصِ « نیکل-هیدرید فلز یا NiMH » است. انواع شارژر باتری قلمی
انواع پیشرفتهی شارژرهای هوشمند علاوهبر زمان متفاوت، قادر هستند ولتاژ و جریان متفاوتی به هر باتری اختصاص بدهند و حتی با استفاده از آنها میتوان ظرفیت واقعی باتری را نیز اندازه گرفت. روش اندازهگیری ظرفیت باتری در این شارژرها به این صورت است که شارژر ولتاژ باتری را تا یک ولت کاهش میدهد و مقدار انرژی خارج شده در جریان این فرایند را اندازه میگیرد (بیشتر دستگاههای الکترونیکی مجهز به باتری قلمی، با ولتاژ زیر یک ولت کار نمیکنند و پس از رسیدن ولتاژ باتری به این مقدار خاموش میشوند).
در سوی دیگر اما شارژرهای غیر هوشمند انرژی یکسانی به تمامی باتریهای قرار گرفته درون شارژر سرازیر میکنند و زمان به اتمام رسیدن فرایند شارژ در آنها ربطی به پر شدن باتری ندارد. زمان قطع جریان در انواع نسبتا مرغوب تنها بهوسیلهی یک تایمر ثابت و از پیش تعیین شده مشخص میشود؛ درحالیکه انواع ارزان حتی از وجود همین قطعکن ساده نیز بیبهره هستند و کاربر باید خودش بهصورت دستی پس از گذشت چند ساعت باتری را از شارژر خارج کند. اگر شارژر شما مجهز به قطعکن خودکار نیست، میتوانید با استفاده از این سایت با وارد کردن نوع و ظرفیت باتری و جریان شارژر، زمان مورد نیاز برای شارژ هر نوع باتری را به دست بیاورید. استفاده از شارژرهای غیر هوشمند ممکن است به باتری صدمه صدمه بزند و باعث کاهش ظرفیت و طول عمر آن شود؛ به همین دلیل توصیه میشود در صورت امکان حتما از شارژرهای هوشمند استفاده کنید. شارژر خورشیدی (سولار)
شارژ کردن باتری با استفاده از شارژرهای سولار معمولا بهدلیل مساحت کم پنل خورشیدی قرار گرفته روی آنها بسیار زمانبر است و بسته به شرایط آب و هوایی گاهی چندین روز طول خواهد کشید. از طرفی اگر شارژر مجهز به محفظهی مناسبی برای نگهداری باتری نباشد، قرار گرفتن در معرض تابش مستقیم نور خورشید میتواند باعث گرم شدن باتری و آسیب رسیدن به آن شود.
شارژرهای باتری قلمی و تکنولوژیهای آنها را نباید با شارژرهای گوشیهای هوشمند مقایسه کرد؛ چرا که باتری اکثر گوشیهای هوشمند از نوع لیتیوم-یونی یا لیتیوم-پلیمری است و ساختار درونی و سازوکار شارژ آنها با باتریهای NiMH قلمی تفاوت دارد. جریان ایدهآل توصیه شده برای شارژ یک باتری 2000 میلیآمپر ساعتی NiMH قلمی، 200 میلیآمپر است؛ که درنتیجه به زمان شارژ 10 ساعته منجر میشود. حال اگر این جریان را به 400 میلیآمپر افزایش دهیم، مدت زمان مورد نیاز برای شارژ نصف خواهد شد؛ اما در عین حال عمر مفید باتری نیز اندکی کاهش پیدا میکند. درواقع بیشتر شارژرهای به اصطلاح سریع موجود در بازار با استفاده از همین تکنیکِ افزایش جریان، باتریهای قلمی را در مدت کوتاهتری شارژ میکنند و تکنولوژی خاصی در آنها بهکار گرفته نشده است. شارژرهای سریع باتریهای قلمی مجهز به فناوری خاصی نیستند و تنها با استفاده از جریان بالاتر زمان شارژ را کاهش میدهند
اگر از باتریهای شارژی در دستگاهی استفاده میکنید که هر چند هفته یا چند ماه یک بار احتیاج به شارژ مجدد دارد و درنتیجه زمان 10 ساعتهی شارژ چندان برایتان آزاردهنده نیست، توصیه میشود از شارژرهای معمولی استفاده کنید. اما اگر باتوجه به نوع مصرفی که دارید باید باتری خود را هر روز شارژ کنید، میتوانید از شارژرهای نیمه سریع (4 تا 5 ساعته) به همراه باتری باکیفیت استفاده کنید. برای مثال اگر عمر یک باتری مرغوب 3000 سیکلی نصف هم شود، همچنان مدت زمان زیادی برای شما دوام خواهد آورد. اما استفاده از شارژرهایی که ادعا میکنند قادر هستند باتریهای قلمی را ظرف مدت 1 تا 2 ساعت شارژ کنند، به هیچ وجه توصیه نمیشود. سؤالات متداول
هزینه و میزان انرژی الکتریکی مورد نیاز برای شارژ باتری قلمی چقدر است؟ برای شارژ کردن هر باتری قلمی معمولا به 8.5 تا 10 وات-ساعت انرژی الکتریکی نیاز است. باتوجه به تعرفههای وزارت نیرو ، هزینهی این مقدار برق مصرفی خانگی در گرانترین حالت ممکن (ماههای غیر گرم، مناطق غیر گرمسیر) به 4.5 ریال و در در ارزانترین حالت ممکن (ماههای گرم، مناطق گرمسیر) به 1.5 ریال میرسد. این یعنی هزینهی شارژ دو باتری AA در گرانترین حالتِ ممکن کمتر از 10 ریال یا یک تومان است. آیا باتریهای شارژی قلمی نیاز به شارژ اولیه دارند؟ زمان این شارژ چقدر است؟ تقریبا تمامی باتریهای شارژی قلمی بازار از نوع NiMH هستند و نیازی به شارژ اولیه ندارند. حتی اگر بهدلیل پایین بودن عمر قفسهی باتری یا گذشتن مدت زیادی از تولید آن (و درنتیجه خالی بودن باتری)، نیاز به شارژ اولیه وجود داشته باشد، زمان آن با زمان شارژ در حالت عادی فرقی نمیکند. آیا پس از پر شدن باتری میتوان آن را درون شارژر خودکار یا هوشمند باقی گذاشت یا حتما باید آن را از شارژر متصل به برق خارج کرد؟ شارژرهای خودکار و هوشمند پس از پر شدن باتری، فرایند شارژ خود را کاملا متوقف نمیکنند؛ بلکه تنها شدت جریان را کاهش میدهند. این ویژگی که به «قطره چکاندن» (trickle) مشهور است، در بیشتر شارژرها وجود دارد و اگرچه در کوتاهمدت باعث صدمه رسیدن به باتری نمیشود، اما در درازمدت ممکن است عمر باتری را کاهش بدهد. بنابراین حتی هنگام استفاده از پیشرفتهترین انواع شارژر هوشمند نیز توصیه میشود پس از کامل شدن شارژ، باتری را بیشتر از یک روز درون شارژر باقی نگذارید. آیا از شارژر یک برند میتوان برای شارژ باتری برند دیگر استفاده کرد؟ مادامی که نوع و ظرفیت باتری مورد نظر یکسان باشد، استفاده از شارژر و باتری با برندهای متفاوت هیچ اشکالی ندارد. بهعنوان مثال، شارژر سونی که بههمراه باتریهای قلمی 2500 میلیآمپر ساعتی NiMH فروش میرود را میتوان برای شارژ باتری قلمی 2500 میلیآمپر ساعتی NiMH پاناسونیک استفاده کرد. آیا میتوان چند نوع باتری را بهصورت ترکیبی همزمان با هم با استفاده از یک شارژر شارژ کرد؟ اگر شارژر شما از نوع هوشمند است و هر باتری را جداگانه مدیریت و شارژ میکند، میتوانید با استفاده از آن باتریهایی با ظرفیتهای مختلف را بهصورت همزمان شارژ کنید. با استفاده از این شارژرها حتی میتوان انواع مختلف باتریهای شارژی مانند نیکل-کادمیوم (NiCd) و نیکل-روی (NiZn) را نیز درکنار باتریهای NiMH شارژ کرد. چرا بعضی انواع باتری قلمی 1.5 ولتی و بعضی انواع دیگر 1.2 ولتی هستند؟ ولتاژ درج شده روی باتریهای غیر شارژی آلکالاین 1.5 و ولتاژ نوشته شده روی باتریهای شارژی NiMH برابر با 1.2 ولت است؛ اما در واقعیت میانگین ولتاژ باتریهای آلکالاین نیز به 1.2 ولت میرسد. تفاوت اصلی در این است که ولتاژ باتریهای آلکالاین در حالت شارژ کامل برابر با 1.5 ولت است و با گذشت زمان و خالی شدن شارژ، این میزان به 1 ولت کاهش پیدا میکند. این در حالی است که باتریهای NiMH در 80 درصد زمان شارژدهی ولتاژ ثابت 1.2 ولتی دارند. جالب است بدانید ولتاژ باتریهای آلکالاین زمانیکه 50 درصد از شارژ خود را مصرف کرده باشند به کمتر از 1.2 ولت افت میکند؛ درنتیجه این باتریها در بیشتر طول عمر خود ولتاژی کمتر از باتریهای NiMH در اختیار دستگاه قرار میدهند. آیا استفاده از باتری با ظرفیت بالا (مثلا 2700 میلیآمپر ساعت) به دستگاههای کممصرف صدمه نمیزند؟ ظرفیت بالا به جز افزایش دادن عمر باتری، تأثیر دیگری روی دستگاه نمیگذارد. تنها مشخصهی باتری که ممکن است روی عملکرد دستگاه تأثیر بگذارد، ولتاژ آن است؛ که آن هم باتوجهبه مجهز بودن اکثر دستگاهها به رگولاتور ولتاژ و قرارگرفتن ولتاژ بیشتر باتریهای قلمی بین 1.2 تا 1.5 ولت، چندان جای نگرانی ندارد. اگر برای مدت طولانی قصد استفاده از باتری شارژی نداشته باشیم، آیا باید آن را در حالت شارژ کامل نگهداری کنیم یا بدون شارژ؟ باتریهای شارژی را باید همواره با شارژ کامل نگهداری کرد. بعضی انواع باتری شارژی اگر برای مدت طولانی بدون شارژ نگهداری شوند، بار الکتریکی و درنتیجه ولتاژشان بهقدری کاهش پیدا میکند که برخی شارژرهای هوشمند آنها را بهعنوان باتری سالم تشخیص نمیدهند و شارژ نمیکنند. آیا استفاده نکردن طولانی مدت از باتری شارژی روی عملکرد آن تأثیر میگذارد؟ عدم استفاده از باتریهای شارژی NiMH به مدت طولانی ظرفیت آنها را بهطور همیشگی و غیر قابل بازگشت کاهش میدهد. اگر از شارژر هوشمند استفاده میکنید میتوانید هر چند ماه یک بار با استفاده از قابلیت «ریفرش» باتری را شارژ-دشارژ کنید. آیا قرار گرفتن باتری در مجاورت آهنربا برای آن ضرر دارد؟ خیر. میدان مغناطیسی تأثیری روی عملکرد باتری نمیگذارد. آیا میتوان بهمنظور افزایش عمر باتری و حفظ شارژ آن را در فریزر نگهداری کرد؟ اگرچه نگهداری از باتری در دمای پایین باعث افزایش عمر قفسهی آن میشود، ولی این تأثیر بسیار ناچیز و قابل چشمپوشی است. تنها دلیل موجه برای نگهداری باتری در فریزر، شرایط آب و هوایی بسیار گرم محل زندگی و عدم امکان نگهداری باتری در شرایط دمای اتاق (25 درجهی سانتیگراد) است. درهرصورت، قبل از استفاده از باتری باید آن را دوباره به دمای اتاق برسانید. آیا باتریهای شارژی NiMH را میتوان همراهبا دیگر زبالههای خانگی دفع کرد؟ باتریهای شارژی NiMH فاقد مواد سمی هستند و دفع معمولی آنها برای محیط زیست خطرناک نیست؛ اما همچنان توصیه میشود آنها را به همراه دیگر زبالههای الکترونیکی بازیافت کنید.