بزرگنمايي:

به نظر شما يک شهر زيبا چه ويژگي هايي دارد؟ برج هاي سر به فلک کشيده، ساختمان هاي شيک و نوساز، تاکسي ها و اتوبوس هاي نو و خوش آب و رنگ، بوستان هاي سرسبز، مبلمان شهري نو و زيبا.

چه ارتباطي بين کيفيت طراحي شهري با سرزندگي شهروندان آن وجود دارد؟ آيا همين که شهر از لحاظ بصري زيبا باشد کافي است يا زيبايي شهر بايد با خواسته هاي شهروندان آن نيز هماهنگ باشد؟ قطعا يک طراحي خوب شهري به مردم اشتياق مي دهد و آنها را به محيط و شهري که در آن زندگي مي کنند، علاقه مند مي کند.

شهر آيينه تمام نماي جامعه است، طراحي فضاهاي شهري مي تواند سنتي يا کلاسيک باشد، اما بايد ديد توقع ما از طراحي شهري چيست؟ بناها و ساختمان هاي شهري بايد طوري باشد که موجب زيبايي و آرامش خاطر شهروندان شود، اما متاسفانه رشد ساخت و سازهاي شهري در سال هاي اخير، چهره شهرهايمان را از حالت آرامش بخش بودن خارج کرده و در شرايط خوش بينانه يا انگيزه اي به شهروندان نمي دهد يا بيشتر از اين که تماشاي آن براي شهروندان لذتبخش باشد، در آنها حالت تنش و عصبي شدن را تداعي مي کند.

معماري هاي تحقيرآميز

امروزه توسعه پايدار در شهرها بر اين اصل اساسي بنا مي شود که شهروند چقدر به شهرش علاقه مند است، چقدر به آن تعلق خاطر دارد، چقدر به شهرش، محله اش و زادگاهش دلبسته است.

به دليل همين مسائل است که کشورهاي اسکانديناوي از نظر رضايت مندي و شادابي با 97 درصد، در صدر کشورهاي جهان قرار دارند.

نياز نيست تعريف رضايت مندي از محل سکونت را کنکاش کنيم کافي است به اين سوال پاسخ دهيم که اگر بپرسند از کدام ساختمان يا ميدان يا فضاي شهري محله مان خاطره اي يا دلبستگي داريم، اگر براحتي به اين سوال پاسخ داديم، آن وقت محله ما روي ما تاثير گذاشته است اما حقيقت آن است که تعداد کمي از ما پاسخي براي اين سوال داريم اگر هم هست در کل شهر يکي دو فضا بيشتر پيدا نمي شود.

اين مساله نشان مي دهد معماري ما نتوانسته است همچون گذشته نقشي از بهشت را براي ما به ارمغان بياورد تا هم به آرامش برسيم و هم به تکامل.

عظيم رجب پور، کارشناس مسائل شهري معتقد است: کارکرد امروزي بسياري از بناها و فضاهاي شهري به اندازه اي تنزل پيدا کرده که شهروند را تحقير مي کند؛ شهروند از آنجا که هيچ گونه هارموني بين خود و بنا نمي بيند، نمي تواند با آن ارتباط برقرار کند، در نتيجه تعلق خاطري نيز ميان او و فضاي شهر ايجاد نمي شود.

نمونه هايي از اين دست در بسياري از کلانشهر هاي ما وجود دارد. طبق آمارهاي موجود بيشترين خودکشي ها و نقاط بزه در پايتخت مربوط به مکان هايي با معماري غيرکاربردي و غيرملموس است.

وي توضيح مي دهد: کاربرد هنر در معماري به تلطيف آن مي انجامد يعني آن حجم را قابل فهم مي کند؛ موجب برقراري ارتباط فرد با يک حجم بزرگ در فضاي شهري مي شود و چون يک ارتباط فطري بين فرد و فضا وجود دارد پس قابل تحمل مي شود.

حال اگر اين ارتباط برقرار نشود، اضطراب زا شده و تاثير رواني بدي روي مخاطب يا بيننده مي گذارد. کمترين برخورد فرد را خشمگين مي کند استرس رواني زيادي بر او تحميل مي کند و شهروند نيز چاره اي ندارد جز تخليه اين اضطراب ها در اندک تعامل اجتماعي که دارد.

در اين شهرها آدم ها هميشه از هم عبور مي کنند چون معماري شهرشان چنين طراحي شده، همديگر را نمي بينند چون فضايي براي ديدن و تعامل رودررو در شهر طراحي نشده است. افراد از هم پنهان مي شوند چون ياد نمي گيرند پيوندي برقرار کنند اگرهم اندک ارتباطي هست با گمان و سوءظن است.

رجب پور تصريح مي کند: اگر شهر، گذشته از محل سکونت بودن، کارکردهاي فرهنگي اجتماعي نيز داشته باشد؛ براي شهروند دلپذيرتر است، تعلق خاطر در او ايجاد مي کند، محل مکث مي شود، موجب برقراري تعامل بين شهروندان مي شود و از آنجا که انسان نياز به برقراري تعامل در اجتماع را دارد در نتيجه رضايت مندي در او ايجاد مي کند همه اين امکان از طريق معماري ميسر مي شود اگر فضاهاي شهري فاقد اين نوع کارکردها باشند، فقط محل گذرند در چنين شهري افراد تنها شهرونداني بيگانه اند؛ بيگانه هايي که در لايه هايي از سنگ و بتن گير کرده اند.

ساختمان هاي نازيبا، شهروندان عصبي

خيلي وقت ها پيش آمده که با ديدن نماي يک ساختمان شخصي يا يک بناي عمومي شهري، احساس خاصي به ما دست بدهد؛ احساس تحسين، آرامش و اطمينان يا حتي نوعي آشفتگي و عصبي شدن.

اين احساس چندان هم بيراه نيست، کارشناسان معماري شهري معتقدند زيبا کردن چهره شهر مي تواند ميزان بروز خشونت ها، اعتياد، تنش ها، پرخاشگري ها و بسياري از ناهنجاري هاي اجتماعي را کاهش دهد.

البته برعکس آن هم مصداق دارد، معماري شهري به هم ريخته و آشفته تاثير مستقيمي بر روحيه شهروندان به جا مي گذارد چراکه بيشتر فعاليت هاي روزمره در زندگي شهروندان در محيط هاي شهري سپري مي شود.

يک کارشناس و مشاور خانواده معتقد است: بي نظمي و غيرقابل پيش بيني بودن معماري کلانشهرها و بخصوص تهران بر روح شهروندان اثر گذاشته و آنها را مردمي پرخاشگر، زودرنج و عصبي کرده است.

آذر سليم در گفت وگو با سايت شهر نوشت با اشاره به تاثير معماري شهر تهران بر نظم شهري، مي گويد: گستردگي بي رويه، بي نظمي و نبود هارموني در معماري پايتخت که از پس از جنگ تحميلي ايران و عراق شدت يافته، تنيدگي و ناهمگني را منجر شده است که بر روح شهروندان اثر گذاشته و آنها را مردمي پرخاشگر، زودرنج و عصبي کرده است، اين در حالي است که هر چيزي که ما مي بينيم در ذهن ما اثر مي گذارد و قطعا پاک نشدني است.

وي تاکيد مي کند: سبک تاريخي بسياري از کلانشهرها مانند تهران بسيار آشفته، ناهمگون و بي تناسب با فرهنگ زيستي ماست، چشم انسان معماري ناسازگار را نمي پسندد، جاذبه هر شهري به هماهنگي در نماي کلي آن بستگي دارد و هر بي نظمي نگاه ها را خسته و ذهن ها را آشفته خواهد کرد.

اين کارشناس معتقد است: همان طور که ناسازگاري در خانواده ايجاد بحران مي کند، زماني که در محيط پيرامون مان آشفتگي وجود داشته باشد در ذهن ما اثر مي گذارد و اين اثر منفي را مجدد به خانه منتقل مي کنيم.

تقليد کورکورانه از معماري غربي قابل پيش بيني نبودن، يکي از ويژگي هايي است که در چيدمان معماري برخي شهرها به وضوح ديده مي شود. به اين معنا که شما از خيابان عبور مي کنيد نمي توانيد پيش بيني کنيد، زماني که يک ساختمان بلند يا بتني را مي بينيد ساختمان بعدي تا چه حد داراي همين چينش است و تا چه اندازه مي توان انتظار داشت که در يک خيابان با يک سبک يکسان معماري روبه رو مي شويم؟ اين بي نظمي و غيرقابل پيش بيني بودن به مرور تبعات ناخوشايندي در روحيات افراد جامعه به جا مي گذارد.

اين کارشناس و مشاور خانواده در اين زمينه مثال ملموسي زده و توضيح مي دهد: اکنون در برخي مناطق شهري و در خيابان ها و فضاي کوچه ها ساختمان هايي را مي بينيم با نرده هاي فرفورژه که تا نيمه پنجره ها کشيده شده و دقيقا به شيشه پنجره چسبيده است، اين سبک معماري را در پاريس هم مي توان ديد، اما با اين تفاوت که نرده ها به اندازه گذاشتن يک گلدان در پشت پنجره از شيشه فاصله دارد.

اين سبک معماري بدون توجه به کاربرد آن در شهر ما اجرا شده و اين يک تقليد کورکورانه است.

سليم تصريح مي کند: زماني که افراد با زيبايي ها مواجه مي شوند احساس بهتري دارند، نظم بيرون به درون افراد نفوذ کرده و زندگي نظم پيدا مي کند و قابل پيش بيني مي شود. در دنياي نامنظم نمي شود افکار منظم داشت، تصاويري که فرد از پيرامون دريافت مي کند به مرور زمان بر ذهنش تاثير خواهد گذاشت.

حل اين مشکل نياز به همکاري همه جانبه مسئولان شهري و شهروندان از يک سو و بهره گيري از نظرات کارشناسان خبره در اين زمينه دارد.

مسئولان شهري اگر دست همکاري به سوي صاحب نظراني مانند روان شناس ها، جامعه شناس ها و معماران شهري که هر يک به فراخور تخصص خود ديد زيبايي شناسانه به شهر دارند، دراز کنند شايد آن وقت بتوان اميدوار بود که دوباره هويت از دست رفته شهرها به آنها بازگردد و چهره شهرهايمان با زيبايي ها آشتي کند.