سیاست و بازاریابی - از ژانویه 2019 تا به امروز، نزدیک 400 نهنگ خاکستری در اقیانوس آرام شمالی تلف شده است. دانشمندان از این تلفات گسترده در ظرف 3 سال گذشته با عنوان «مرگ و میر نامتعارف» یاد می­‌کنند و معتقدند که شروع این اتفاق از سال 2000 میلادی بوده و از آن زمان تاکنون نزدیک 600 نهنگ خاکستری فقط در همین منطقه تلف شده‌­اند.

نهنگ‌­های خاکستری اقیانوس آرام، هر زمستان نزدیک 10 هزار مایل (16093.44 کیلومتر) را طی کرده و خود را به آب­‌های اقیانوس آرام جنوبی می‌­رسانند تا در آن‌­ها تغذیه و زادآوری کنند. اقیانوس آرام، بزرگ­ترین و در عین حال عمیق­‌ترین پهنه آبی روی کره زمین است و دریای برینگ (Bering Sea) هم که در اقیانوس آرام شمالی واقع شده، در واقع یک دریای حاشیه‌­ای (Marginal Sea) است که نهنگ­‌های خاکستری از آن برای تغذیه استفاده می‌­کنند و برای زادآوری به دریای چوکچی (Chukchi Sea) و دریای آرکتیک (Arctic Sea) می­‌روند. اما بررسی­‌ها نشان می­‌دهد که آب­‌های جنوبی کالیفرنیا و مکزیک دیگر برای نهنگ­‌های خاکستری ایمن نیستند.

نهنگ­‌های خاکستری مانند سایر نهنگ‌­های درشت جثه، آوردهای کلانی برای اکوسیستم­‌ها دارند. آن­‌ها با شیوه خاص تغذیه‌­شان به توزیع عادلانه مواد غذایی در دریاها و حتی افزایش ماهیان شیلاتی کمک می‌­کنند. در حال حاضر بیش از نیمی از 90 گونه زنده نهنگ‌ها در وضعیت‌های حفاظتی نگران‌کننده قرار دارند و از میان آن­‌ها موقعیت نهنگ­‌های خاکستری اقیانوس آرام شمالی به شدت بحرانی است. اما چرا نهنگ‌­های خاکستری در اقیانوس آرام با این مشکل مواجه شده‌­اند؟ در این گزارش از تاثیرات فعالیت­‌های انسانی خواهیم گفت که به زودی نه­‌تنها نهنگ‌­ها بلکه حتی شاید خود ما را هم تهدید کنند.
شیوه منحصربه‌فرد تغذیه
نهنگ‌های خاکستری به دلیل شیوه منحصربه‌فرد تغذیه از کف، نقش مهمی در کل اکوسیستم­ قطب جنوب دارند. آن‌­ها با ایجاد حلقه‌­های عظیم لجن، حجم بسیار بزرگی از مواد مغذی معلق را ایجاد می‌­کنند. این حجم عظیم مواد مغذی که ساعت‌ها در آب معلق می‌­ماند، به حیات کف دریاها کمک می‌­کند. به عنوان مثال سخت‌­پوستانی که با ضربات دم نهنگ خاکستری به سطح آب می‌­آیند، ضیافتی بی‌بدیل را برای پرندگان دریایی رقم می‌زنند.

ایجاد این حلقه‌­ها تا حدودی شبیه کاری است که دلفین­‌های بینی بطری انجام می­‌دهند. آن­ها نیز از همین شیوه منحصربه‌فرد (Mud-plumes or mud-ringing) برای تغذیه دسته­‌جمعی استفاده می‌­کنند. دلفین­‌های بینی بطری یکی از باهوش­‌ترین حیوانات روی کره زمین هستند و نحوه شکار کردن آن­ها هم از جهات مختلف خیره‌­کننده است.
ماهی‌هایی که طعمه اصلی این دلفین‌ها هستند، سرعت شناگری بسیار زیادی دارند اما دلفین‌های بینی بطری از هوش خود برای شکار کردن آن­ها استفاده می‌کنند. آن­ها ابتدا به صورت گروهی به نواحی کم عمق نزدیک ساحل نزدیک می‌شوند. سر دسته گروه با حرکت کردن در جلوی سایرین، دم خود را محکم و البته بارها به بستر می­زند. این کار باعث می‌شود که حجم زیادی از لجن از بستر بلند شود.
دلفین‌ها این کار را به صورت دایره‌­ای و حلقه مانند انجام می‌دهند. از آنجایی که لجن برخاسته از بستر مدت زیادی در آب به صورت معلق می­ماند و وسط این دایره شفاف است، ماهیان در بین آن درست مانند تور به دام می‌افتند و با اضطراب تلاش می‌کنند که از این دایره لجن فرار کنند.
آن­ها به سرعت به هوا می‌پرند و در همین لحظات است که اعضای گروه دلفین‌ها با دهن‌های باز، نزدیک شده و از این ضیافت خارق‌العاده برای سیر شدن استفاده می‌کنند. البته این شیوه تغذیه با نهنگ‌های خاکستری تفاوت دارد چرا که نهنگ‌های خاکستری با این روش از طیف وسیعی از بی‌مهرگان زون­های عمیق دریا تغذیه می‌­کنند.
علاوه بر این تحقیقات نشان داده که نهنگ‌ها هم مثل انسان‌ها راست یا چپ دست هستند، با این تفاوت که آن­ها سرشان را هنگام تغذیه به راست یا چپ تکان می‌دهند و این چرخش سر در نهنگ‌ها درست شبیه کاری که ما انسان‌ها با دست‌های راست و چپ خود انجام می‌دهیم.
گرسنگی تا حد مرگ
بررسی‌­ها نشان می­‌دهد که اکوسیستم­‌های مناسب تغذیه‌­ نهنگ­‌های خاکستری بالاخص در اقیانوس آرام دچار فقر غذایی جدی شده‌­اند. فردریک کریستینسن (Fredrik Christiansen) یک محقق است که در دانشگاه آرهوث دانمارک (Aarhus University) بر روی نهنگ‌­ها مطالعه و تحقیق می‌­کند.

کریستینسن نویسنده مقاله‌­ای است که به تازگی در همین مورد در مجله (Marine Ecology) چاپ شده. مقاله او و همکارانش با عنوان «وضعیت ضعیف بدنی با مرگ و میر نامتعارف نهنگ‌­های خاکستری در ارتباط است»، بر اساس مطالعات انجام شده در حدفاصل سال‌­های 2017 تا 2019 تنظیم شده. این محققان با استفاده از پهپادها و روش موسوم به فوتوگرمتری (Photogrammetry) وضعیت جسمانی نهنگ­‌های خاکستری را در لاگون موسوم به (San Ignacio) در جنوب کالیفرنیا و مکزیک بررسی کرده‌­اند.
ارزیابی داده‌­ها نشان می­‌دهد که وضعیت جسمانی نهنگ‌­های خاکستری در این منطقه از سال 2018 به بعد به شکل ملموسی افت کرده و این افت بر روی نرخ زادآوری آن­ها هم تاثیر داشته و همین مساله به احتمال زیاد نه­‌تنها دلیل کاهش مشاهده نهنگ­‌های خاکستری ماده همراه فرزندانشان در این منطقه است بلکه در عین حال توجیه می­‌کند که چرا آمار نهنگ‌­های خاکستری جوان و بالغ به گل نشسته درحدفاصل سال‌­های 2019 تا 2020 در این منطقه رشد چشم‌گیر داشته است.
کریستینسن می‌گوید: «ظواهر امر به ما نشان می­دهد که تعداد زیادی از نهنگ‌­های خاکستری در حالی مناطق تغذیه‌ای خود را ترک می‌کنند که آن مناطق از نظر غذایی فقیر شده‌اند و بدتر از آن زمانی که فصل زادآوری در جاهایی مانند آب‌های مکزیک تمام شده، ذخایر انرژی این نهنگ‌­ها هم عملا به انتها رسیده و از گرسنگی در حال مرگ هستند.»

البته دانشمندان هنوز به طور قطع نمی‌­دانند که دلیل این گرسنگی تا حد مرگ چیست اما نویسندگان این مقاله معتقدند که تنها توضیح ساده می­تواند این باشد که کمبود غذا در مناطقی مانند دریای برینگ به اوج خود رسیده. آن­ها معتقدند که تغییرات اقلیمی هم در سطح جهانی به حدی رسیده که بتواند تاثیر خود را در این فقر غذایی زیستگاه‎‌ها برجا بگذارد. بررسی‌ها نشان می­دهد که دریای برینگ و دریای چوکچی در سال‌های اخیر به پایین­‌ترین سطح پهنه دریایی یخی خود رسیده‌اند و در مقابل درجه حرارت اقیانوس‌ها هم در سال‌های اخیر به اوج ممکن رسیده است.
مهاجران در خطر
نهنگ­‌های خاکستری با وزن تقریبی 45 هزار کیلوگرم و طول تقریبی 15 متر جزو نهنگ­‌هایی هستند که هر ساله هزاران کیلومتر مهاجرت می‌کنند. محققان مسیر مهاجرتی هر ساله آن­ها را بین 15 تا 20 هزار کیلومتر و گاه حتی بیش­تر تخمین می­زنند.
به طور کلی نهنگ‌­های خاکستری از نظر حفاظتی در رده حداقل نگرانی اتحادیه جهانی حفاظت (آی­یو­سی­ان) قرار دارند اما این به معنای وضعیت باثبات جمعیت­‌های مختلف آن­ها نیست؛ بلکه این برآورد صرفا حاصل فقدان اطلاعات از برخی جمعیت‌­ها است. چنانچه در مورد برخی زیرجمعیت­‌ها مانند زیرجمعیت غربی به واسطه تحقیق و بررسی بیش­تر این جمع‌­بندی حاصل شده که آن­ها در معرض تهدید جدی هستند. کل جمعیت نهنگ‌­های خاکستری در دنیا حدود 22 هزار فرد برآورد شده و از نهنگ­‌های خاکستری غرب اقیانوس آرام هم تنها 130 فرد باقی مانده است.

نهنگ‌های خاکستری درست همانند سایر نهنگ‌های درشت جثه با تهدیدهایی مانند به دام افتادن در تورهای ماهیگیری، تصادم با کشتی‌ها، آلودگی‌های صوتی ناشی از تردد کشتی‌ها، فعالیت‌های صنعتی و سایر مزاحمت‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی مواجه هستند. نباید فراموش کرد که تخریب زیستگاه همچنان در صدر تهدیدهایی است که بقای آن­ها را به مخاطره می‌­اندازد.
اگر تخریب تنوع زیستی در اقیانوس­‌ها با سرعت کنونی ادامه پیدا کند، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد انقراضی بزرگ خواهیم بود. ناپدید شدن گونه‌های شاخصی مانند نهنگ‌های خاکستری در زنجیره غذایی اقیانوس‌ها، نه تنها امنیت غذایی انسان‌ها و تولید انواع داروهای شفابخش را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد، بلکه به واسطه پیوستگی زنجیره‌های حیات، از کیفیت زندگی ما نیز خواهد کاست.