بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - زبانم لال اگر در تهران معتاد متجاهر باشید، تکلیفتان روشن نیست یکی بیرون می کند و دیگری نسبت به بیرون بودن شما اعتراض. نیروی انتظامی دستگیرتان می کند اما کمپ اعتیاد قطعا همان روز یا فردای آن روز مرخص تان خواهد کرد. 

در آخرین روزهای سال 1398 که کابوس کرونا بر سر ایرانیان بویژه تهرانی ها سایه انداخته بود شهروندان تهرانی در جنوب شهر، حوالی شوش و مولوی با لشکر معتادان در خیابانها روبرو شدند که عجیب و پرسش برانگیز بود . اما از آنجا که پاندول گرفتن و رها کردن معتادان در شهر تهران امری دائمی است خیلی از مردم شاید این اتفاق را نظیر اتفاقاتی می دانستند که پیشتر هم افتاده بود، اما ظاهرا ماجرا کمی فرق داشت.
رها شدگان دو مرکز
این معتادان کجا بودند و حالا چرا به خیابانها آمده اند؟ دو مرکز وظیفه نگهداری معتادان در ایران را بر عهده دارد که به اصطلاح به آنها مراکز ماده 15 و 16 می گویند. مراکز 15 به آن دسته از معتادان خدمات می دهند که خودشان خواستار ترک اعتیاد و درمان هستند اما مراکز 16 آن معتادانی هستند که توسط نیروی انتظامی و با حکم قضایی دستگیر و برای درمان به این مراکز اعزام می شوند. با شیوع کرونا به توصیه وزارت بهداشت ضمن توقف پذیرش نسبت به تعدیل و کاهش معتادان ساکن در این مراکز اقدام کردند.
همین مساله باعث شد که این معتادان به محلاتی که قبلا از آنها جمع آوری شده بودند برگردند و شهر پر از معتادانی شود که در ملأ عام و بدون ترس از هیچ ماموری مواد مخدر مصرف می کردند، اجناس دست دوم احتمالا دزدی را بساط کرده بودند و شرایط بسیار بغرنج شده بود.
علاوه بر نگرانی که بین مردم بویژه ساکن این محلات برخی مقامات هم اعلام نگرانی کردند که از جمله آنها سیدمالک حسینی، سرپرست سازمان خدمات ومشارکت های اجتماعی شهرداری تهران بود که در نشست خبری مجازی ستاد مقابله با کرونای شهرداری تهران در پاسخ به پرسشی درباره چرایی رها شدن معتادان در برخی از مناطق شهر تهران گفت: "از روزی که بحث کرونا مطرح شد و به فاصله سه روز پس از اعلام رسمی شیوع آن، کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر بنا به توصیه وزارت بهداشت پذیرش در مناطق مراکز ماده 16 را متوقف کرد و بنابر اطلاعات به دست آمده افرادی هم که در این مراکز حضور داشتند دوره‌های ترخیصشان کوتاه‌تر شد."
حسینی اما در14 فروردین در توییتی از تعطیلی این مراکز ابراز نگرانی کرد و نوشت: "زحمات چند ساله نیروی انتظامی با تعطیلی مراکز نگهداری معتادان نقش بر آب شد، بیش از پیش نگران همکارانم در مواجهه با این افراد هستم."
به صورت متوسط هر ماه پنج الی 6 هزار نفر به این مراکز اعزام می شدند که بر اساس قانون بین سه تا شش ماه در این مراکز نگهداری خواهند شد.
شاید این سوال برایتان ایجاد شود که به جز این دو مرکز جای دیگری هم از معتادان نگهداری می کند که پاسخ مثبت است مثلا گرمخانه های شهرداری از این معتادان نگهداری می کنند با این تفاوت که گرمخانه ها وظیفه ای در قبال بازپروری این معتادان ندارند و تنها به آنها خدمات خوابگاهی و خوراک می دهند.
در اسفند 1398 با اعلام شیوع کرونا در ایران و تهران ، ستاد مقابله با کرونا شکل گرفت و یکی از دستورالعمل هایی که این ستاد صادر کرد توقف پذیرش معتادان متجاهر در این مراکز و مرخصی پیش از موعد برخی معتادان در حال درمان بود دستوری که باعث سرازیر شدن این افراد به خیابان شد.
از سوی دیگر سردار حسین رحیمی، فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ در 16 فروردین 1399 در گفتگوی تلویزیونی درباره انتشار فیلمهایی از حضور و تجمع معتادان در تهران، گفت: بر اساس تصویب ستاد ملی مبارزه با کرونا بخشی از افرادی که در حبس بودند، باید آزاد می‌شدند لذا بخشی از زندانیان و معتادان متجاهر آزاد شدند.
آزادی از زندان
پر شدن برخی خیابان های تهران از معتادان و افراد ناهنجار نتیجه تعطیلی مراکز 15 و 16 نبود همان طور که سردار رحیمی هم گفت باز هم با دستور ستاد مقابله با کرونا به تعداد زیادی از زندانیان مرخصی داده شده بود. زندانیانی که شرایط آنها هم شبیه معتادان متجاهر بود و آنطور که سیدمالک حسینی به شهرنوشت گفت برخی از این زندانیانی که به مرخصی رفته، بی خانمان هستند و یا از خانواده هایشان طرد شده اند.
هفتم اسفند 1398 طی بخشنامه ای که از سوی رییس قوه قضائیه به تمامی بخش های ذیربط اعلام شد به تعداد زیادی از زندانیان که حدود یکصدهزار نفر برآورد می شود مرخصی اعطا شد گرچه در این بخشنامه علت این مرخصی، تعطیلات نوروز اعلام شده بود اما ظاهرا شیوع بیماری کرونا و ترس از کشیده شدن آنها در زندان در اعطای این مرخصی بی تاثیر نبوده است.
فیلمی که واکنشها برانگیخت
با این همه به دلیل تعطیلات نوروزی خبر رها شدن معتادان متجاهر و زندانیان در شهر انعکاس چندانی نداشت تا اینکه در روزهای پایانی تعطیلات نوروزی فیلمی از حضور این افراد در میدان شوش در شبکه های اجتماعی منتشر شد که واکنش بسیاری را برانگیخت. یکی از واکنشها اظهار نظر سردار رحیمی بود که به آن اشاره شد. اما یکی دیگر از واکنشها هم از سوی معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران بود.
محمدرضا جوادی یگانه، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران روز 15 فروردین ، در صفحه شخصی توئیتر خود نسب به فیلم‌منتشر شده از تجمع معتادان در میدان شوش واکنش نشان داد و نوشت: شهرداری تهران با تمام ظرفیت گرمخانه‌ها به صورت 24ساعته به بی‌سرپناهان کمک می‌کند ولی تعطیلی و تعلیق فعالیت برخی مراکز نگهداری معتادان عامل این وضع است. ناگزیری بی‌سرپناهان از زندگی در خیابان، آنها را از حق شهروندی محروم نمی‌کند. تامین سرپناه برایشان وظیفه همه دستگاههاست.
همانطور که گفته شد بی رمقی رسانه ها و تعطیلات طولانی نوروزی باعث شد که این خبر با واکنش زیادی روبرو نشود و مجالی برای نقد و احیانا تدبیری اندیشیدن برای این معضل وجود نداشته باشد و شهر برای سه هفته محل جولان معتادان متجاهر شد.
49 درصد افزایش تقاضا برای گرمخانه
در این میان گرمخانه های شهرداری که فلسفه وجودی شان سرپناه دادن به افراد بی سرپناه و اصطلاحا «کارتن خواب» است مجبور به پذیرش این معتادن هم شد.
سیدمالک حسینی، سرپرست سازمان خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران در گفتگو با شهرنوشت می گوید میزان مراجعه افراد به گرمخانه های زیر نظر شهرداری در هفته اول اسفند 98 تا نیمه فروردین 98 نسبت به مدت مشابه 49 درصد افزایش داشته است.
او می گوید: معتادان متجاهر در شرایط عادی علاقه ای به حضور در گرمخانه ها ندارند چراکه به آنها اجازه مصرف مواد داده نمی شود اما تعدادی از این افراد در این روزها از سر بی خانمانی به این مراکز مراجعه کرده اند.
حسینی در عین حال از فشار برای تعطیلی گرمخانه ها هم میگوید و اینکه به آنها هم هشدار داده شده بود تا گرمخانه ها را تعطیل کنند اما ادامه می دهد: شهرداری تهران زیر بار تعطیلی گرمخانه ها نرفت چون نگران کسانی است که بی سرپناهند. به همین دلیل از 22 منطقه تهران 20 گرمخانه و دو سامانسرا فعال بودند و حتی خیلی بیشتر ازظرفیت زمان پیک این گرمخانه ها پذیرش شده است. البته شهرداری یک گرمخانه برای قرنطینه هم در نظر گرفته شده است.
یک اتفاق غم انگیز در تهران
حضور معتادان متجاهر در خیابان ها که بر ناامنی ها و سلامت مردم تاثیر منفی می گذارد البته در گذشته نیز اتفاق افتاده است. یکی از معضلاتی است که سالهاست تهرانی ها بویژه در خیابانهای جنوبی شهر با آن روبروست. دو گانه جمع آوری و رها سازی این افراد هرکدام به دلیلی هر از گاهی اتفاق می افتد اما رهاسازی این افراد در آستانه سال نو و در شرایطی که کشور با بحران فراگیر بیماری کرونا مواجه است و از هر تریبونی از مردم درخواست می شود که فاصله های اجتماعی را رعایت کنند و در خانه بمانند، پیام نگران کننده ای از شرایط مدیریتی کشور دارد که باید آن را بیشتر بررسی کرد.
چه کسی مسئول برخورد با معتادان متجاهر است؟
مواجهه با افرادی که حضورشان در جامعه به نوعی ناهنجاری محسوب می شود مانند کودکان کار، کارتن خواب ها ، ولگردها و معتادان متجاهر در شهرها معضل همه کشورهاست اما دستکم در ایران این مشکل مضاعف می شود به دلیل آن که متولی مشخصی برای آن وجود ندارد و یک بلاتکلیفی در این زمینه ایجاد شده است. چرا که برخورد احیانا فیزیکی و غلبه بر مقاومت یک معتاد متجاهر نیاز به تجهیزات و آموزش هایی دارد که مثلا یک کارمند شهرداری یا سازمان بهزیستی از آنها بهره مند نیست و نیروی انتظامی باید وارد میدان شود اما از سوی دیگر سیاست های کلان برخورد با این افراد که گاه آن را بیماری می دانند و برخوردهای قهری با این قشر را مناسب ارزیابی نمی کنند علم برخورد با این افراد را از حیطه اختیارات و وظایف نیروی انتظامی خارج و بهزیستی را به میدان می آورد شهرداری هم که متولی اداره شهر است از زاویه های دیگری ملزم به ورود به موضوع می شود نتیجه آن که این مساله در واقع یک موضوع فرابخشی است و معمولا موضوعات فرابخشی در ایران به شوراها یا کمیته هایی محول می شود که متشکل از نمایندگان چند نهاد و سازمان هستند و تجربه نشان داد که این شوراها یا کمیته ها قدرت عملیاتی و اقتدار لازم را ندارند و نتیجه همین می شود که امروز در تهران شاهدیم یکی آنها را رها می کند یکی از رها سازی انتقاد می کند یکی می گوید به خاطر کرونا رها کنید یکی می گوید به خاطر کرونا جمع آوری کنید و قس علی هذا...
سردار رحیمی، فرمانده نیروی انتظامی که خود متولی برخورد با معتادان متجاهر البته با حکم قضایی است در گفتگو با خبرنگاران از این که گاهی یک معتاد را بارها دستگیر کرده و باز او را رها کرده اند انتقاد کرده و می گوید: طبق قانون مدت نگهداری معتادین متجاهر در مراکز ترک اعتیاد بین سه تا 6 ماه است که این زمان بسیار کم است و باید این زمان بیشتر شود.
در همین زمینه، سردار مسعود زاهدیان، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا در مصاحبه ای که هفتم بهمن 1398 با رسانه ها داشت درباره درخواست مطرح شده از سوی فرمانده ناجا برای اصلاح قانون نگهداری از معتادان متجاهر نیز گفت: در حال حاضر در بحث نگهداری معتادان متجاهر یک مشکل قانونی وجود دارد و آن این است که حداکثر زمان نگهداری معتادان متجاهر شش ماه است اما ممکن است فردی در دوره شش ماهه نتواند تمام روند درمان خود را طی کند و از اینرو وقتی به جامعه بازمی‌گردد دوباره آلوده به مصرف مواد شود. معتقدیم که قانون باید اصلاح شده و مدت زمان نگهداری حداقل دو سال به تصویب برسد که این موضوع در حال حاضر در مجمع تشخیص مصلحت نظام در حال بررسی است و به ما قول داده‌اند که تا پایان سال به تصویب برسد که امیدواریم انجام شود.
سخن آخر
هم اکنون معتادان متجاهر بی هیچ توجهی به قواعد بهداشتی مقابله با کرونا هم اکنون در خیابان های پرتردد تهران در بدترین شرایط در تهران تردد می کنند و لازم است مسئولان سلامت این شهر که از مردم می خواهند در خانه بمانند و یا کارهای دیگری بکنند که ویروس کرونا کنترل شود، هر چه سریعتر فکری به این معضل بکنند.
«تجاهر» حالت معتادی است که عمدا و به انگیزه نشان دادن کار خود و جلب توجه، در مرئی و منظر عموم اقدام به مصرف موادمخدر می کند. در واقع معتاد متجاهر کسی است که اراده ‏آزادش نه از سر اضطرار بلکه به عمد و باانگیزه تجاهر، بر مصرف آشکار موادمخدر قرار گرفته است؛ لذا مصرف علنی به تنهایی برای صدق عنوان تجاهر کافی نیست و مصرف علنی حداکثر یک شرط برای تشکیل حالت تجاهر به شمار می‏رود.
خبرنگار: اکبر بیاتی