بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - منظور از دارایی فکری (Intellectual Property) آن دسته از تولیدات و خروجیهای افراد و سازمانها است که حاصل خلاقیت ذهنی آنها بوده و به شکل محصولی منحصر به فرد، تحت حمایت قانون، برای صاحب خود ارزش آفرینی می کنند. مهمترین این دارایی ها عبارتند از:
-اختراع
-علامت یا نام تجاری
-طرح صنعتی
-اسرار تجاری
-کپی رایت
اختراع (Invention)
اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده ای خاص را ارائه می کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می نماید. اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی ، اختراعی کاربردی محسوب شود که در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد . مراد از صنعت ، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی ،کشاورزی ،ماهیگیری و خدمات نیز می شود.
جهت ثبت یک اختراع، پس از ارائه درخواست ثبت از طرف متقاضی ثبت به اداره دولتی متولی این امر (اداره مالکیت صنعتی)، سندی به متقاضی اعطا می شود که به آن پتنت (Patent) گفته می شود. پتنت سندی است که حمایت قانونی از اختراع را در محدوده زمانی خاصی امکانپذیر می سازد. پتنتها معمولا شامل اطلاعاتی در رابطه با شماره، نام مخترع، زمان ثبت و انتشار و خلاصه ای از اختراع موردنظر، نقشه هایی که اختراع و جزییات آن را تشریح کرده و نیز شرح کامل اختراع و نحوه پیاده سازی آن می شود. نکته مهم در رابطه با ثبت اختراع و دریافت پتنت این است که شرح اختراع در آن باید به گونه ای باشد که هر شخصی با مهارت معمولی در آن حوزه بتواند با اتکا به این توضیحات، اختراع را بازآفرینی کند.
علامت تجاری (Trademark) و نام تجاری (Brand)
علامت یعنی هر نشان قابل رویتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی با حقوقی را از هم متمایز سازد. نام تجارتی یعنی اسم یا عنوانی که معرف و مشخص کننده شخص حقیقی یا حقوقی باشد. طبق ماده 31 قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات به ثبت رسانده باشد.
به طور کلی و باتوجه به قوانین موجود برای تعیین علامت تجاری، هر علامتی برای اینکه قابل ثبت باشد باید «قابل تمایز» بوده و «فریبنده و غلط انداز» نباشد یعنی در تعارض با علامت تجاری دیگران نباشد. همچنین از علائم مشهور و رسمی کشورها مانند پرچمها و یا علائم سازمانهای بین المللی نیز نباید استفاده کنید. متولی ثبت علائم تجاری نیز همانند پتنت اداره مالکیت صنعتی است. تفاوت عمده علامت تجاری با پتنت در این است که با گذشت زمان، پتنت یا اختراع ثبت شده، با توجه به اختراعات بعدی و پیشرفت تکنولوژی از ارزش آن کاسته شده و ممکن است به طور کامل منسوخ شود ولی یک علامت تجاری، در صورت برتری محصول آن، می تواند به ارزشمندترین دارایی یک شرکت (مثل کوکاکولا) تبدیل شود.
طرح صنعتی (Industrial Design)
هرگونه ترکیب خطوط یا رنگها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط ، رنگها و یا بدون آن ، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی باشد. طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید یا اصیل باشد.
اسرار تجاری (Trade Secrets)
منظور از اسرار تجاری، آن دسته از اطلاعات، تکنیکها و رویه های فنی و سازمانی هستند که به عنوان نقطه قوت یک سازمان محسوب شده شرکتها ترجیح می دهند برای حفظ مزیت رقابتی خود آنها را مخفی نگه دارند. اینگونه اسرار معمولا قابل ثبت به لحاظ قانونی نیستند. مثال معروف این نوع دارایی، فرمولاسیون نوشابه کوکاکولا است که از اسرار تجاری شرکت کوکاکولا محسوب شده و در ضمن در جایی هم ثبت نشده است. برخی از این دست اطلاعات عبارتند از: سیاست های قیمت گذاری، استراتژی های مالی، اطلاعات پرسنلی، طرح های تعدیل نیرو، نتایج تحقیقات بازار و پیش بینی های تقاضا، فرمول های شیمیایی، تلرانس ها و... .
این اسرار اطلاعاتی هستند که دستیابی به آنها توسط رقبا معمولا آسان نیست و از طرفی پتنت کردن آنها هم برای سازمان هزینه های فراوانی در پی دارد. لذا تنها راه حفاظت از اینگونه اطلاعات، محرمانه نگه داشتن آنهاست. این کار را باید از طریق تمهیداتی که خودتان طراحی می کنید مثل تعیین سطح دسترسی به اطلاعات برای افراد، کنترل دقیق جریان اسناد و... انجام داد.
کپی رایت (Copyright)
کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده و چاپ نشده علمی، ادبی و هنری از قبیل کتاب، قطعات موسیقی، هنرهای دستی، نقاشی، نمایشنامه، فیلم و نرم افزار رایانه ای است. این آثار در صورتی که قابل ثبت بر روی کاغذ، نوار کاست، سی دی و یا هارد کامپیوتر باشند، به محض خلق شدن تحت حمایت قانون کپی رایت قرار گرفته و نیازی به ثبت ندارند. مدت استفاده از حقوق مادی پدید آورنده (کپی رایت) براساس کنوانسیون برن (Berne Convention) حداقل شامل طول عمر خالق آن و پنجاه سال پس از مرگ اوست. این مدت در ایران، تمام مدت عمر پدیدآورنده و 30 سال پس از مرگ وی است که در این مدت حق تکثیر، توزیع و اقتباس از آثار متعلق به صاحب آن می باشد.
در حیطه کسب و کار و کارآفرینی، افرادی که قصد طراحی و تولید نرم افزارهای کامپیوتری را دارند باید از ابتدا به فکر ثبت آن تحت قوانین کپی رایت باشند. البته در ایران اینگونه محصولات را می توان با پتنت کردن کردن نیز حفاظت نمود که هریک پروسه متفاوتی خواهد داشت.
این مطلب توسط آقای محمد اسدی با استفاده از منابع زیر تالیف شده است.
منابع:
کتاب فارسی:
عبور از طوفان – سید کامران باقری، مهدی کنعانی
سایت فارسی:
اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی
موسسه مطالعاتی داراییهای فکری و فناوری راه نو
سایت انگلیسی:
سازمان جهانی مالکیت فکری (wipo)