بزرگنمايي:

سیاست و بازاریابی - نخستین تکیه رسمی تهران برای عزاداری عاشورا و شهادت سرور و سالار کربلا 400 سال پیش در زمانی که شاه تهماسب صفوی حصار تهران را به دور آن کشید توسط خواهر شاه تاسیس شد.

درست است که تهرانی‌ها از همان روزی که اسلام به ری آمد شیعه را انتخاب کردند، درست که در پایتخت امروز ما از نخستین حمام و تکیه تهران تنها نامی به جای مانده که در راسه‌ای از بازار است اما همه کتاب‌های تاریخی شهادت می‌دهند که نخستین تکیه‌ای که برای عزاداری اباعبدالله الحسین در این شهر ساخته شد توسط دختر شاه اسماعیل و خواهر شاه تهماسب درست بعد از ساخته شدن حصار شهر بود و به همین اعتبار هم به تکیه خانم مشهور شد.
تکیه در لغت به معنی جایی برای آرام گرفتن بود. این لغت بعدها به جایی اطلاق شد که برای انجام آداب مذهبی استفاده می‌شد. صوفیان مکان‌هایی که در آن عبادت می‌کردند را تکیه می‌دانستند. از آن جایی که صفویه گرایش زیادی به صوفیه داشتند این مکان را به محلی برای انجام مراسم مذهبی در نظر گرفتند. یکی از مهمترین مراسمی که شاه اسماعیل و شاه تهماسب به برگزاری آن اهتمام ویژه داشتند عزداری امام حسین (ع) و یارانش در محرم و صفر بود. پس عجیب نیست که درست بعد از ساخته شدن حصار تهران نخستین بنایی که در این شهر ساخته شد تکیه و البته مدرسه و حمامی بود که به آن پیوسته شده بود.
نام این تکیه و حمام در منابع زیادی آمده است اما آن چه امروز ما از این تکیه قدیمی می‌دانیم فراتر از نامش نمی‌رود. این که حتی کدام یک از دختران چهارگانه شاه تهماسب و به چه دلیل این تکیه را در تهران ساخته نیز چیزی نیست که تاریخ درباره آن صحبت کرده باشد. می‌دانیم که شاه اسماعیل 5 پسر و 4 دختر داشت که نام‌هایشان عبارت است از پری خانم، مهین بانو؛ شاه زینب خانم، فرنگیس خانم. برخی از منابع تاریخی نوشته‌اند کوچکترین دختر شاه اسماعیل زنی ادیب و شاعر بود و با همسر سلطان سلیمان، پادشاه عثمانی در باب تحکیم پایه های صلح و گسترش روابط و مناسبات سیاسی بین دو کشور ایران و عثمانی مکاتبه کرد. همسر سلطان عثمانی که از نفوذ او در دربار شاه طهماسب خبر داشت پاسخ نامه هایش را می داد. شاه نیز اغلب با وی مشورت می کرد و تا حد مصلحت اندیشی به وی اعتماد داشت و در تمامی امور کشوری و تجاری و اقتصادی نظرش را جویا می شد، حتی گاهی بدون رأی او کاری انجام نمی داد . به همین دلیل می‌شود حدس زد که این همان خواهر شاه است که مدرسه و حمام و تکیه را ساخت و وقف مردم تهران کرد. البته به نظر می‌رسد آن چه او وقف کرده حمام و مدرسه بوده اما آن از تغییر و تحولات در طی چهارصد سال باقی ماند همین تکیه بود که حالا همین هم نیست. این تکیه درست انتهای شمال شرقی حصار شهر و در جایی قرار داشته که امروز به عنوان بازارچه نایب‌السلطنه آن را می‌شناسیم.
حجت بلاغی در تاریخ تهران نوشته است:« اما اولین بنایی که پس از تکمیل بنای باروی شاه تهماسب در تهران ایجاد شده است تکیه، مدرسه و حمام خانم است که برحسب امر خواهر شاه تهماسب بنا شده است. از این آثار تکیه و حمام باقی است اما مدرسه خانم در حمله افغان ها به تهران خراب شد. بعد صاحب دیوان در جای آن حسینیه‌ای بنا کرد که اکنون مدرسه‌ای معروف به فرهنگ در همان محل است. موقوفات مربوط به این تکیه عبارت است از سه باب دکان مسجد گذار و حمام خانم و تکیه به مساحت 300 متر در بخش 9 عولاجان.»
تکیه خانم تا پیش از ساخت تکیه دولت تکیه رسمی تهران بود و شاه در زمانی که در تهران بود به این تکیه می‌آمد و عزادارای و تعزیه‌خوانی را می‌دیدید. حالا از مجموعه خانم حمام آن مانده است. حمامی که هیچ نشانی از روزگار قدیم ندارد.
پژوهشگر: فرزانه ابراهیم زاده