بزرگنمايي:
سیاست و بازاریابی-
فضانوردانی که تصمیم می‌گیرند در یک موشک نشسته و از زمین به بیرون پرتاب شوند با چند خطر بزرگ روبه‌رو هستند: تشعشعات، نبود گرانش و احتمالا مواجهه با محیط زیستی نه‌چندان مهمان‌نواز که باید در آن به گذران زندگی پرداخت. اما طی دو هفته اخیر، محققان به بررسی این موضوع نیز پرداخته‌اند که ایزوله بودن و حبس شدن در زیستگاه کوچک، آن هم بیرون زمین، چه تاثیری روی سلامت روانی و عملکرد روان‌شناختی فضانوردان می‌گذارد.
شنون روپرت، مدیر ایستگاه تحقیقاتی Mars Desert می‌گوید: «انواع مختلفی از انزوا را داریم. برای برخی از آن‌ها می‌توانید تمرین داده شوید و برای برخی دیگر نه.»
برخلاف سفرهای قبلی به کره ماه و ایستگاه فضایی بین‌المللی، خدمهای که تا چند سال دیگر به مریخ سفر خواهد کرد، با چالش‌هایی بسیار منحصربه‌فرد روبه‌رو خواهد بود.
آن‌هایی که در ایستگاه فضایی بین‌المللی زندگی می‌کنند به صورت مداوم با خانواده‌های خود در ارتباط هستند و هر چند هفته یک‌بار هم محموله‌ای تازه به دست‌شان می‌رسد. به خاطر وجود تاخیر 20 دقیقه‌ای در ارتباطات، چنین چیزی روی مریخ امکان‌پذیر نخواهد بود. و درحالی که رسیدن به ماه تنها سه روز طول می‌کشد، هشت ماه زمان می‌برد تا صرفا فضانوردان روی مریخ فرود آیند - این یعنی آن‌ها باید از لحاظ روانی برای دور بودن از کره زمین به مدت تقریبا سه سال آماده باشند.
این زمانی بسیار زیاد است.
اگرچه تاکنون دوجین آزمایش انزوا صورت گرفته تا بتوان چالش‌های روان‌شناختی ساکنین آتی مریخ را سنجید، متخصصین به خبرگزاری Digital Trends می‌گویند که آماده شدن، تنها نیمی از ماجرا است.
پروسه‌ای شدیدا گزینشی
هرکسی نمی‌تواند فضانورد شود. و هرکسی هم نمی‌تواند به مریخ برود. ناسا، آژانس فضایی اروپا (ESA) و حتی شرکت‌های خصوصی مانند اسپیس اکس و بلو اوریجین، پیش‌نیازهایی شدیدا سخت‌گیرانه برای آن‌هایی که قرار است به مریخ بروند تعیین کرده‌اند. بیش از 7.8 میلیارد نفر روی کره خاکی زندگی می‌کنند و تنها 565 تن از آن‌ها به فضا سفر کرده‌اند.
فضانوردان باید از لحاظ فیزیکی فعال بوده و تناسب اندام داشته باشند، از مهارت‌های فراوان در یکی از حوزه‌های ریاضی، علم یا مهندسی بهره ببرند، 1000 ساعت تجربه خلبانی یا تجربه حرفه‌ای مشابه داشته باشند و توان روانی‌شان آنقدر بالا باشد که در شرایطی که شدیدا تحت فشار قرار گرفته‌اند و مورد نظارت قرار می‌گیرند، بالاترین سطح از عملکرد را به ارمغان بیاورند. مهارت‌های تصمیم‌گیری و بهره‌وری هم در پروسه گزینش از نزدیک پایش می‌شوند. این یعنی شما باید به صورت 24 ساعته بهترین عملکرد ممکن را داشته باشید.
الکساندرا ویتمایر، یکی از مدیران برنامه تحقیقاتی بشر ناسا می‌گوید: «همانطور که می‌توانید تصور کنید، یافتن افرادی که تا این حد قابل هستند، دستاوردهای فراوان داشته‌اند و برای تبدیل شدن به فضانورد در دسترس هستند آسان نیست».
ویتمایر می‌گوید ناسا به دنبال افرادی می‌گردد که پیشتر تجربه سفرهای طولانی‌مدت و پرفشار را داشته‌اند، چه همراه با ارتش و و چه در برنامه‌های پژوهشی که در مناطق دورافتاده مانند قطب جنوب انجام می‌شوند. او می‌گوید: «متوجه شدیم که در ماموریت آتی مریخ، نیازمند خدمهای هستیم که شدیدا انعطاف‌پذیر باشد و بالاترین عملکرد را به نمایش بگذارند. اما در عین حال اذعان به این موضوع هم می‌کنیم که ماموریت‌های مریخ شکلی دیده‌نشده دارند و باعث انزوا می‌شوند».
روپرت که تاسیسات تحقیقاتی Mars Society را در صحرای یوتا مدیریت می‌کند و پیشتر میزبان پژوهش‌های میدانی هشت ماهه بوده، باور دارد که فضانوردان آینده نه‌تنها باید از مهارت‌های تخصصی فوق‌العاده بهره‌مند باشند، بلکه باید مهارت‌های میان‌فردی هم داشته باشند تا همینطور که با دیگر اعضای خدمه کار و زندگی می‌کنند، زنده -و عاقل- باقی بمانند.
او توضیح می‌دهد که: «شما باید افرادی را بیابید که آن حس درونی اوکی بودن در ایزوله شدید را دارند. آن‌هایی که از استفاده از فرصت‌های خود نمی‌ترسند، اما در عین حال دست به ریسک نمی‌زنند و با سر رفتن حوصله اوکی هستند. آن‌ها هیجانی عمل نکرده و می‌توانند به برقراری ارتباط بپردازند. بنابراین شما باید تمام این کیفیت‌ها را به صورت یک‌جا در یک شخص بیابید و حتی اگر تمام تحلیل‌ها را هم پشت سر گذاشته باشید، باز هم نمی‌دانید که در نهایت چه اتفاقی خواهد افتاد».
فراتر از دانش صرف
وقتی ایالات متحده نیل آرمسترانگ، مایکل کالینز و ادوین باز آلدرین را در سال 1969 میلادی به ماه فرستاد، اینکه این سه فضانورد شیمی خوبی میان یکدیگر داشتند یا خیر در اولویت نبود.
اما امروز شرایط تغییر کرده است. اینکه اعضای خدمه‌ی ماموریت با یکدیگر سازش دارند یا خیر، می‌تواند تاثیری بزرگ روی ماموریت گذاشته و به معنای موفقیت یا عدم موفقیت آن باشد.
پروسه انتخاب افرادی که به سفرهای فضایی فرستاده می‌شوند، سال‌ها طول می‌کشد. و حتی بعد از نهایی شدن خدمه، کاندیداها برای چند سال دیگر از نزدیک پایش می‌شوند تا مشخص شود که چقدر خوب می‌توانند با یکدیگر کار کنند و آیا خصیصه‌هایی دارند که تکمیل‌کننده مهارت‌های یکدیگر باشد یا خیر.
بسیاری از ماموریت‌های شبیه‌سازی شده ناسا که در برنامه تحقیقات انسانی‌اش پیاده‌سازی می‌شوند، شرکت‌کنندگان را در برهه‌های شش هفته‌ای پایش می‌کنند. خدمه با شبیه‌سازی یک ماموریت پرواز فضایی تست می‌شود و باید به انبوهی از وظایف دشوار رسیدگی کند. محققان سپس به کنترل متغیرهای بیرونی می‌پردازند: مثلا تاخیر در ارتباطات را دستکاری می‌کنند، وظیفه‌های روزنه به فضانوردان می‌دهند، باعث ایجاد اختلالات خواب در آن‌ها می‌شوند و گاهی «حجم زیست‌پذیری»را کاهش می‌دهند و حریم شخصی برخی از شرکت‌کنندگان را از آن‌ها می‌گیرند.
تمام این کارها بدان خاطر انجام می‌شوند که محققان می‌خواهند به طور دقیق به شناسایی ریسک‌های ایزوله بودن و عوامل استرس‌زای بالقوه را شناسایی کنند. در پایان، محققان به ارزش‌گذاری عملکرد فضانوردان، ژورنال‌های آن‌ها و پاسخ‌هایشان به نظرسنجی‌ها می‌پردازند.
اما به گفته شریل بیشاپ، روان‌شناس اجتماعی و کسی که برای بیش از 25 سال به پژوهش روی رفتارهای انسانی در شرایط دشوار پرداخته، حتی این ارتباطات «شدیدا فیلترشده» هستند. «ما بیش از حد به احساسات واقعی و چیزهایی که در ذهن افراد می‌گذرد نزدیک نمی‌شویم - آن‌ها چنین اطلاعاتی را شخصی باقی نگه می‌دارند. اگر شما یکی از افرادی باشید که برای چنین برنامه‌ای انتخاب شده‌اید، دلتان می‌خواهد شایسته و شدیدا مناسب برای این وظیفه در نظر گرفته بشوید. اگر قرار باشد بگویید "من گاهی از اوقات واقعا احساس بدی دارم" آیا همچنان چنین نگاهی به شما وجود خواهد داشت؟ بنابراین هیچکس چنین چیزی نمی‌گوید.»
به گفته روپرت، اصلی‌ترین احساساتی که اعضای خدمه بعد از پشت سر گذاشتن شبیه‌سازها و آنالوگ‌های مریخ (ماموریت‌هایی که به شبیه‌سازی وضعیت سیاره سرخ از نظر پستی‌ها و بلندی‌ها و مدت زمان ماموریت می‌پردازند) بروز می‌دهند، افسردگی، اضطراب، انزوا و به دست آوردن آرامش خاطر است. آرامش خاطر این حقیقت را نشان می‌دهد که شرکت‌کنندگان معمولا از اینکه از چنین فضای کوچک و بسته‌ای بیرون آمدند خوشحال هستند. ویتمایز اضافه می‌کند که ناسا در جریان آنالوگ‌های طولانی‌مدت شاهد «کاهش عواطف مثبت» بوده اما نه موارد جدی ابتلا به افسردگی.
در شبیه‌سازها ضمنا گاهی ناسازگاری میان اعضای خدمه اتفاق می‌افتد.
روپرت می‌گوید: «چیزهای زیادی وجود دارد که شما را نگران می‌کنند، اما بعد باید با چیزهای کوچک هم سر و کله بزنید. اتفاقات اعصاب خردکن. مثلا اینکه یک نفر ناخن‌هایش را روی میز کوتاه می‌کند. کارهای عجیب. باید قادر به تحمل چیزهای زیادی باشید و احساسات منفی خود را پشت سر بگذارید.»
روپرت این را نیز متوجه شده که اگر یک نفر در حال پشت سر گذاشتن شرایطی سخت باشد، احساس او به بیرون درز کرده و دیگر اعضای خدمه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر یک نفر حال خوشی نداشته باشد و خواستار کمک نشود یا بدحالی خود را پنهان کند، ممکن است باعث شود که دیگران علاقه‌ای به بودن در کنار او نداشته باشند. به این ترتیب، در فضایی که به خودی خود شدیدا ایزوله کننده است، شخص بیش از پیش در انزوا فرو می‌رود.
محققانی مانند روپرت، بیشاپ و ویتمایر همگی دریافته‌اند که انزوای طولانی‌مدت می‌تواند تاثیری شگرف روی سلامت بگذارد، منجر به اتفاقاتی نظیر فشار خون بالا و بی‌خوابی در بدن شود و به همین ترتیب، خروجی ماموریت را نیز دگرگون کند. اما کسی که به مریخ می‌رود و هیچ راهی برای بازگشت به زمین ندارد چطور با این شرایط وفق می‌یابد؟
وفق یافتن به معنای مراقبه نیست
هرکسی که برای مدتی طولانی با چند نفر دیگر در فضایی کوچک گذران زندگی می‌کند، گسترده وسیعی از احساسات را تجربه خواهد کرد. و هرکس یک‌جور با این احساسات برخورد می‌کند. فضانوردان به صورت مداوم از طریق کنترل ماموریت به روان‌شناس دسترسی دارند. هیچکس در جریان ماموریت‌های فضایی حقیقتا منزوی نیست، چرا که یک سیستم صحبت با دوست وجود دارد و خدمه هم می‌تواند متشکل از حداکثر 9 نفر باشد. اما صحبت آزادانه و صادقانه راجع به احساس انزوا، نخستین گام برای او خواهد بود تا از مراقبتی که در سفر به مریخ به آن نیاز دارد برخوردار گردد.
محققان متوجه شده‌اند که روتین، ورزش و مدیتیشن ابزارهایی قدرتمند برای تسکین حس انزوا هستند. اعضای خدمه به برگزاری شب‌های بازی، تماشای فیلم در کنار یکدیگر و غذا خوردن با یکدیگر تشویق می‌شوند. یک فاکتور مهم دیگر در کاهش حس استرس، جدی گرفتن اوقات ناخوش‌احوالی و استراحت برای یک روز کامل است.
ناسا همچنین روی پژوهشی کار می‌کند که نشان داده حیات گیاهی هم عنصری مهم در سلامت روانی شخص است. نگهداری از گیاهان می‌تواند یک خروجی حسی عالی برای فضانوردان باشد. اما چه می‌شود اگر گیاه بخشکد و نتوان آن را به حیات بازگرداند؟ چنین چیزی می‌تواند تاثیر روان‌شناختی بزرگی روی فرد بگذارد.
روپرت می‌گوید یکی از اصلی‌ترین مکانیزم‌های وفق یافتن اینست که فضانوردان در قبال یکدیگر حس مسئولیت‌پذیری داشته باشند.
«به ما می‌آموزند که باید مستقل باشیم و نیازی به کمک نداریم، اما وقتی خودتان را در یک ماموریت طولانی‌مدت با تنها چند نفر دیگر می‌یابید، باید درک کنید که در قبال آن‌ها نیز مسئول هستید. بنابراین باید مسئولیت‌پذیری کمک خواستن را بپذیرید. تقریبا تمام حوادثی که در ایستگاه رخ می‌دهد، ناشی از عدم صداقت یک نفر بوده است».
اما حتی اگر تمام اعضای خدمهای که به مریخ فرستاده می‌شود راجع به احساسات خود صادق باشند، مداوما مراقبه کنند، ورزش کنند، به گیاهان آب بدهند و با یکدیگر غذا بخورند هم باز احتمال این وجود دارد که یک‌چیز درست پیش نرود.
بیشاپ می‌گوید: «ماموریت ناسا منزوی‌کننده‌ترین تجربه در تاریخ بشریت است. ما به صورت کامل از گونه خودمان جدا می‌شویم و در جایی دیگر گیر می‌افتیم. نمی‌توانیم در را باز کنیم و از آن‌جا خارج شویم. مهم نیست که چقدر احساس نومیدی می‌کنید. نمی‌توانید از مریخ خارج شوید. به همین خاطر است که باید خدمه را برای همه‌چیز آموزش دهیم تا هیچوقت به چنین نقطه‌ای نرسند.»